9 tips: Wat kan ik het beste eten als ik snel zwanger wil worden?

Op internet worden veel beweringen gedaan over voeding en (on)vruchtbaarheid, maar veel artikelen zijn gebaseerd op slecht bewijs. Veel wetenschappelijk bewijs dat je door extra gezond te eten en goed te sporten de kans op een baby kunt vergroten is er niet. Als het al een effect heeft, is het waarschijnlijk klein. Wees gerust, in dit blog zul je geen (vage) supplementen geadviseerd krijgen op basis van een slecht uitgevoerde studie bij muizen, maar worden de belangrijkste signalen uit wetenschappelijke onderzoeken samengevat. Ook al is er geen keihard bewijs, omdat het voornamelijk om gezond gedrag gaat (zoals stoppen met roken en eten volgens een gezond voedingspatroon) is het toch de moeite waard om te proberen. Vooral als je alles uit de kast wil trekken om de kans op een zwangerschap te vergroten, maar zeker ook voor een goede gezondheid van moeder en kind. 

Hoe groot is de kans op een zwangerschap?

Het is goed om te weten dat de meeste stellen (ongeveer 80%) zwanger worden in de eerste 6 maanden (1). De allerbelangrijkste tip om zwanger te raken is: zorg dat je seks hebt op het juiste moment. Dat is vanaf 5 dagen voor de ovulatie tot op de dag van de ovulatie. De ovulatie valt bij een regelmatige cyclus op dag 12 tot 16 na de eerste dag van je menstruatie (1,2). Check deze webpagina als  je je ovulatie wilt berekenen

Een gezonde leefstijl is altijd goed (ook voor de gezondheid van je kind), maar geeft geen garantie op zwangerschap. Of je wel of geen kinderen kunt krijgen, en de snelheid waarmee je zwanger raakt, hangt van veel factoren af die verder gaan dan alleen voeding en deze zijn ook niet altijd te beïnvloeden (denk aan erfelijkheid en leeftijd). Laat je in ieder geval niet afschrikken door alles wat je allemaal leest tijdens een zoektocht op Google. Er is echt geen magisch wondermiddel dat er voor zorgt dat jij vruchtbaarder wordt, dus laat je geen dure antioxidantenpillen aansmeren! Als het te mooi klinkt om waar te zijn, is dat waarschijnlijk ook zo.

Onderzoek naar vruchtbaarheid is best moeilijk

In de wetenschappelijke literatuur is geen vaste definitie voor vruchtbaarheid en hoe een verbetering ervan gemeten kan worden. Er is (tot nu toe) geen stofje (biomarker) bekend dat we kunnen meten om te zeggen hoe vruchtbaar je bent (3). De enige manier om je vruchtbaarheid goed te meten, is wachten tot je daadwerkelijk zwanger bent. Omdat dat voor onderzoek niet altijd even handig is, worden er  verschillende andere uitkomstmaten gebruikt. Bij de vrouw kunnen dat zijn: de tijd die het duurt voordat ze zwanger raakt; het risico op subfertiliteit (geen zwangerschap binnen 12 maanden); verstoringen of het stoppen van de eisprong (anovulatie); de kans om zwanger te worden binnen 1 menstruatiecyclus (fecundabiliteit) en/of de kans op een succesvolle zwangerschap met een vruchtbaarheidsbehandeling. Bij de man wordt meestal gekeken naar de spermakwaliteit (4,5). De kwaliteit wordt bepaald door onder andere de totale hoeveelheid van een zaadlozing, hoe geconcentreerd deze is, de totale hoeveelheid zaadcellen die er in zitten, en de beweeglijkheid van de zaadcellen (6,7). Een positieve invloed op bovengenoemde uitkomsten wordt in dit blog voor het gemak vertaald naar een verbeterde vruchtbaarheid en vice versa.

Er is weinig goed wetenschappelijk onderzoek naar het effect van leefstijlfactoren, zoals roken, gewicht, BMI, stress, alcohol- en cafeïne consumptie, op de vruchtbaarheid (8). Dat is jammer, want dat betekent dat je niet heel stellig kunt zeggen dat je het ene wel of het andere niet moet eten om de kans op een zwangerschap te vergroten of te versnellen. De studies die er wel zijn,  zijn vaak observationeel. Hierdoor weten we wat vrouwen die wel of juist niet snel zwanger waren hebben gegeten, maar we kunnen niet aantonen of hun voeding ook de oorzaak was. Een voorbeeld: vrouwen die veel roken, drinken vaak ook meer alcohol en koffie dan vrouwen die niet roken. Dit zorgt er soms voor dat het erop lijkt dat koffie slecht is voor de vruchtbaarheid, terwijl het eigenlijk het rookgedrag of het drinken van alcohol kan zijn. 

Kun je je vruchtbaarheid verbeteren met voeding en leefstijl?

We weten dus nog maar weinig over wat je nu precies moet doen om (sneller) zwanger te worden. Het lijkt er wel op dat het bij stelletjes met een ongezonde leefstijl vaker niet lukt om zwanger te raken (9). Echter, een gezonde leefstijl kan echt alleen maar gunstig zijn voor jou en je toekomstige kindje, ook al is het bewijs dat het de vruchtbaarheid verbetert soms niet zo sterk. Wat je zelf kunt doen? Je leest het in deze 9 tips. En ja… ben jij een man? Deze tips zijn ook voor jou! 🙂

• Begin met een gezond gewicht
  Vrouwen en mannen met overgewicht en obesitas hebben vaker problemen met zwanger worden (10–13). Ook de kans op een succesvolle vruchtbaarheidsbehandeling bij vruchtbaarheidsproblemen neemt af (11,14,15). Vrouwen en mannen met ondergewicht zijn ook minder vruchtbaar (16,17). Zorg dus voor een gezond gewicht (BMI 18,5 – 25). Hier is goed bewijs voor. Daarnaast is zwanger worden met een gezond gewicht sowieso een goed idee. Met het hebben van overgewicht (BMI 25-30) of obesitas (BMI ≥ 30) aan het begin van de zwangerschap neemt de kans toe op een doodgeboorte, vroeggeboorte, een hoog geboortegewicht en een lagere Apgar-score (de score die standaard direct na de bevalling wordt bepaald en die een snelle indruk geeft van de algemene toestand van de baby). Maar ook de kans op overgewicht, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type II en astma bij het kind op latere en zelfs op volwassen leeftijd neemt toe (18–23). Zelf heb je een grotere kans op complicaties, zoals zwangerschapsdiabetes, zwangerschapshypertensie, pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging) en een bevalling met een keizersnede (22,24,25). Ook ondergewicht (BMI < 18,5) is ongunstig: vrouwen met ondergewicht tijdens de zwangerschap hebben een verhoogd risico op vroeggeboorte en een laag geboortegewicht (26).
  
• Drink geen alcohol
  Het drinken van alcohol maakt het voor vrouwen moeilijker om zwanger te worden. Dit kan mogelijk al optreden vanaf 1 glas per dag, maar het effect is groter naarmate er meer alcohol gedronken wordt (27). Een verschil tussen wijn, bier en sterke drank wordt hierbij niet gevonden. Ook bij mannen is er een verband tussen alcoholconsumptie en een verminderde vruchtbaarheid (28–30). Drink dus geen alcohol. Hier is goed bewijs voor.
  Ook voor de gezondheid van moeder en kind adviseert de Gezondheidsraad toekomstige ouders om geen alcohol meer te drinken vanaf het moment dat ze zwanger proberen te worden (30) .
  
• Stop met roken
  Bij zowel mannen als vrouwen is er een verband tussen (mee)roken en een verminderde vruchtbaarheid (31–35). Daarnaast is roken hartstikke slecht voor je gezondheid. Eén op de twee mensen die rookt, overlijdt aan de gevolgen ervan (36). Het is ook slecht voor de gezondheid van jouw toekomstige baby (25). Het is dus verstandig om er direct mee te stoppen  als je moeder wilt worden. Of nog beter: stop samen met je partner. Hier is goed bewijs voor.
• Start nu met een gezond eetpatroon
  Een gezond eetpatroon, rijk aan groente, fruit, volkoren granen, vis en gevogelte is geassocieerd met een betere vruchtbaarheid bij vrouwen en een hogere spermakwaliteit bij mannen (28,37–41). Een ongezond eetpatroon laat het tegenovergestelde zien. Zorg dus voor een gezond eetpatroon zoals we in Eet als een expert beschrijven. Dat lijkt te helpen, maar het bewijs is niet overtuigend. Maar wat minstens zo belangrijk is, is dat je met een gezond eetpatroon tijdens de zwangerschap mogelijk ook de kans kunt verlagen op pre-eclampsie, zwangerschapsdiabetes, zwangerschapshypertensie en vroeggeboorte (42–44). Naast gezondheidsvoordelen voor jou, zijn die er ook voor je kindje. Wil je  dat je kind op latere leeftijd een lagere kans heeft op gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes, dan kun je daar nu al mee beginnen door een gezond eetpatroon voor jezelf samen te stellen (24,25).
• Verwacht geen wonderen van (dure) supplementen (maar slik wel foliumzuur)
  Er is beperkt bewijs dat het slikken van pillen met antioxidanten (waaronder vitamine E, vitamine C en omega 3-vetzuren) door vrouwen en mannen de kans op een zwangerschap kan vergroten (45,46). Er worden geen nadelen gevonden, maar dit is niet goed onderzocht. Er zijn aanwijzingen dat (een combinatie van) antioxidanten, waaronder selenium, zink, vitamine C en E, omega 3-vetzuren, co-enzym Q10 en carnitine, de spermakwaliteit kunnen verbeteren (46–48). Antioxidanten zijn mogelijk werkzaam, maar het bewijs is niet overtuigend genoeg om het te adviseren.
  Waar wel meer dan genoeg bewijs voor is, is het dagelijks slikken van 400 mcg foliumzuur om de kans te verkleinen dat je kindje wordt geboren met een open ruggetje. Begin daar minstens 4 weken voor de bevruchting mee en ga daarmee door tot en met de 10e week van de zwangerschap (8 weken na conceptie) (49,50).
• Maak je niet druk om het wel of niet eten van soja
  Er is geen overtuigend bewijs dat meer of minder soja eten/drinken helpt om zwanger te worden. Soja heeft als bron van fyto-oestrogenen een grote mate van aandacht gekregen als mogelijk vruchtbaarheidsverstorend voedingsmiddel voor vrouwen. Echter, de resultaten van onderzoeken lopen uiteen van een negatieve tot een neutrale en zelfs een positieve invloed op de vruchtbaarheid. Met andere woorden, er is geen goed bewijs dat soja van invloed is op de vruchtbaarheid (40). Bij mannen lijkt soja geen invloed te hebben op hormonen die betrokken zijn bij de voortplanting en de spermakwaliteit (51,52).
• Beperk jouw cafeïne inname (als je er veel van neemt)
  Het is onduidelijk of cafeïne consumptie bij mannen en vrouwen de vruchtbaarheid beïnvloedt (53,54). Wel zijn er aanwijzingen dat het langer duurt om zwanger te worden wanneer je meer dan 500 mg cafeïne per dag binnenkrijgt (55). Beperk daarom al voordat je zwanger wilt worden je cafeïne-inname tot max. 500 mg per dag (5-6 kopjes koffie of 8-12 mokken groene/zwarte thee). Het bewijs is niet overtuigend, maar het is wel het proberen waard.
• Beweeg, maar niet te intensief
  Er zijn aanwijzingen dat matig intensief bewegen de vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen kan verbeteren (32,56,57). Bij vrouwen verhoogt het ook de kans op succes bij een vruchtbaarheidsbehandeling (58). Er zijn signalen dat vaak (>60 min./dag) en intensief sporten zoals topsporters doen de vruchtbaarheid van vrouwen vermindert (59,60). Ook bij mannen verbetert matig tot intensief bewegen de spermakwaliteit, maar vaak en/of erg intensief bewegen kan de spermakwaliteit verminderen (57).
  Daarnaast is voldoende bewegen ook goed voor de gezondheid van moeder en kind. Vrouwen die het meest bewogen voordat ze zwanger raakten hadden de laagste kans op zwangerschapsdiabetes (61) en pre-eclampsie (62). Zelfs 4 uur per week flink wandelen was gunstig voor het risico op zwangerschapsdiabetes (63). Volg dus de Beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad door wekelijks ten minste 150 minuten matig intensief te bewegen. Wanneer je veel en intensief beweegt of aan topsport doet, kun je overwegen dit op een (iets) lager pitje te zetten. Hier is voldoende bewijs voor.
• Voorkom teveel stress
  Hoewel het altijd goed is om teveel stress te voorkomen (of er goed mee om te gaan), is het nog onbekend of stress ongunstig is voor de vruchtbaarheid. Er zijn aanwijzingen voor een beperkte invloed van stress op hoe makkelijk vrouwen zwanger worden (64–66), maar dat wordt niet altijd gevonden (67). Er is daarom onvoldoende bewijs voor een concreet advies.

Meer informatie nodig over (voeding bij) kinderwens en zwangerschap?

In Eet als een expert – Zwanger vind je veel meer adviezen over voeding voor en tijdens de zwangerschap. Wil je alvast een voorpoefje? Lees dan deze blogs. In Eet als een expert – zwanger! worden al jouw vragen over voeding voor en tijdens de zwangerschap beantwoord door een team van (kinder)diëtisten, voedings- en gezondheidswetenschappers. Met praktische tips, handige infographics en makkelijke recepten voor een eetpatroon dat gezond is voor moeder en kind. We laten zien dat je met een beetje creativiteit en omdenken de sushi, carpaccio en alcohol helemaal niet hoeft te missen! Wil je liever persoonlijk advies? Maak dan een afspraak met een diëtist gespecialiseerd in kinderwens & zwangerschap

Bronnen

1. ASRM. Optimizing natural fertility: a committee opinion. Fertil Steril. 2017 Jan;107(1):52–8.
2. Dunson DB, Baird DD, Wilcox AJ, Weinberg CR. Day-specific probabilities of clinical pregnancy based on two studies with imperfect measures of ovulation. Hum Reprod. 1999 Jul;14(7):1835–9.
3. Louis GMB, Cooney MA, Lynch CD, Handal A. Periconception window: advising the pregnancy-planning couple. Fertil Steril. 2008 Feb;89(2 Suppl):e119–21.
4. Evers JLH. Female subfertility. Lancet. 2002 Jul 13;360(9327):151–9.
5. Patel AS, Leong JY, Ramasamy R. Prediction of male infertility by the World Health Organization laboratory manual for assessment of semen analysis: A systematic review. Arab J Urol. 2018 Mar;16(1):96–102.
6. Cooper TG, Noonan E, von Eckardstein S, Auger J, Baker HWG, Behre HM, et al. World Health Organization reference values for human semen characteristics. Hum Reprod Update. 2010 May;16(3):231–45.
7. WHO. Examination and processing of human semen. World Health [Internet] [Internet]. 2010; Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44261/9789241547789_eng.pdf;jsessionid=1B1DAD7A335DA57753A7B20878DA2D52?sequence=1
8. Anderson K, Norman RJ, Middleton P. Preconception lifestyle advice for people with subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Apr 14;(4):CD008189.
9. Crosignani PG. Influence of lifestyle factors on fertility rate. Expert Rev Obstet Gynecol. 2009 Nov 1;4(6):635–46.
10. ASRM. Obesity and reproduction: a committee opinion. Fertil Steril. 2015 Nov;104(5):1116–26.
11. Campbell JM, Lane M, Owens JA, Bakos HW. Paternal obesity negatively affects male fertility and assisted reproduction outcomes: a systematic review and meta-analysis. Reprod Biomed Online. 2015 Nov;31(5):593–604.
12. Poston L, Caleyachetty R, Cnattingius S, Corvalán C, Uauy R, Herring S, et al. Preconceptional and maternal obesity: epidemiology and health consequences. Lancet Diabetes Endocrinol. 2016 Dec;4(12):1025–36.
13. Silvestris E, de Pergola G, Rosania R, Loverro G. Obesity as disruptor of the female fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2018 Mar 9;16(1):22.
14. Rittenberg V, Seshadri S, Sunkara SK, Sobaleva S, Oteng-Ntim E, El-Toukhy T. Effect of body mass index on IVF treatment outcome: an updated systematic review and meta-analysis. Reprod Biomed Online. 2011 Oct;23(4):421–39.
15. Price SA, Sumithran P, Nankervis A, Permezel M, Proietto J. Preconception management of women with obesity: A systematic review. Obes Rev. 2019 Apr;20(4):510–26.
16. Sharma R, Biedenharn KR, Fedor JM, Agarwal A. Lifestyle factors and reproductive health: taking control of your fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2013 Jul 16;11:66.
17. Derbyshire E. 19. Lower fertility associated with periconceptional obesity and underweight. In: Handbook of diet and nutrition in the menstrual cycle, periconception and fertility. Wageningen Academic Publishers; 2014. p. 313–26. (Human Health Handbooks; vol. 7).
18. Aune D, Saugstad OD, Henriksen T, Tonstad S. Maternal body mass index and the risk of fetal death, stillbirth, and infant death: a systematic review and meta-analysis. JAMA. 2014 Apr 16;311(15):1536–46.
19. Godfrey KM, Reynolds RM, Prescott SL, Nyirenda M, Jaddoe VWV, Eriksson JG, et al. Influence of maternal obesity on the long-term health of offspring. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017 Jan;5(1):53–64.
20. Zhu T, Tang J, Zhao F, Qu Y, Mu D. Association between maternal obesity and offspring Apgar score or cord pH: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2015 Dec 22;5:18386.
21. Lane M, Zander-Fox DL, Robker RL, McPherson NO. Peri-conception parental obesity, reproductive health, and transgenerational impacts. Trends Endocrinol Metab. 2015 Feb;26(2):84–90.
22. Marchi J, Berg M, Dencker A, Olander EK, Begley C. Risks associated with obesity in pregnancy, for the mother and baby: a systematic review of reviews. Obes Rev. 2015 Aug;16(8):621–38.
23. Voerman E, Santos S, Patro Golab B, Amiano P, Ballester F, Barros H, et al. Maternal body mass index, gestational weight gain, and the risk of overweight and obesity across childhood: An individual participant data meta-analysis. PLoS Med. 2019 Feb;16(2):e1002744.
24. Fleming TP, Watkins AJ, Velazquez MA, Mathers JC, Prentice AM, Stephenson J, et al. Origins of lifetime health around the time of conception: causes and consequences. Lancet. 2018 May 5;391(10132):1842–52.
25. Stephenson J, Heslehurst N, Hall J, Schoenaker DAJM, Hutchinson J, Cade JE, et al. Before the beginning: nutrition and lifestyle in the preconception period and its importance for future health. Lancet. 2018 May 5;391(10132):1830–41.
26. Han Z, Mulla S, Beyene J, Liao G, McDonald SD, Knowledge Synthesis Group. Maternal underweight and the risk of preterm birth and low birth weight: a systematic review and meta-analyses. Int J Epidemiol. 2011 Feb;40(1):65–101.
27. Fan D, Liu L, Xia Q, Wang W, Wu S, Tian G, et al. Female alcohol consumption and fecundability: a systematic review and dose-response meta-analysis. Sci Rep. 2017 Oct 23;7(1):13815.
28. Salas-Huetos A, Bulló M, Salas-Salvadó J. Dietary patterns, foods and nutrients in male fertility parameters and fecundability: a systematic review of observational studies. Hum Reprod Update. 2017 Jul 1;23(4):371–89.
29. McBride N, Johnson S. Fathers’ Role in Alcohol-Exposed Pregnancies: Systematic Review of Human Studies. Am J Prev Med. 2016 Aug;51(2):240–8.
30. Gezondheidsraad. Risico’s van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding. publicatie nr 2004/22. 2005;
31. Augood C, Duckitt K, Templeton AA. Smoking and female infertility: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod. 1998 Jun;13(6):1532–9.
32. Homan GF, Davies M, Norman R. The impact of lifestyle factors on reproductive performance in the general population and those undergoing infertility treatment: a review. Hum Reprod Update. 2007 May;13(3):209–23.
33. Radin RG, Hatch EE, Rothman KJ, Mikkelsen EM, Sørensen HT, Riis AH, et al. Active and passive smoking and fecundability in Danish pregnancy planners. Fertil Steril. 2014 Jul;102(1):183–91.e2.
34. Hyland A, Piazza K, Hovey KM, Tindle HA, Manson JE, Messina C, et al. Associations between lifetime tobacco exposure with infertility and age at natural menopause: the Women’s Health Initiative Observational Study. Tob Control. 2016 Nov;25(6):706–14.
35. ASRM. Smoking and infertility: a committee opinion. Fertil Steril. 2018 Sep;110(4):611–8.
36. World Health Organization. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008: The MPOWER Package. World Health Organization; 2008. 329 p.
37. Giahi L, Mohammadmoradi S, Javidan A, Sadeghi MR. Nutritional modifications in male infertility: a systematic review covering 2 decades. Nutr Rev. 2016 Feb;74(2):118–30.
38. Panth N, Gavarkovs A, Tamez M, Mattei J. The Influence of Diet on Fertility and the Implications for Public Health Nutrition in the United States. Front Public Health. 2018 Jul 31;6:211.
39. Chiu Y-H, Chavarro JE, Souter I. Diet and female fertility: doctor, what should I eat? Fertil Steril. 2018 Sep;110(4):560–9.
40. Gaskins AJ, Chavarro JE. Diet and fertility: a review. Am J Obstet Gynecol. 2018 Apr 1;218(4):379–89.
41. Grieger JA, Grzeskowiak LE, Bianco-Miotto T, Jankovic-Karasoulos T, Moran LJ, Wilson RL, et al. Pre-pregnancy fast food and fruit intake is associated with time to pregnancy. Hum Reprod. 2018 Jun 1;33(6):1063–70.
42. Kibret KT, Chojenta C, Gresham E, Tegegne TK, Loxton D. Maternal dietary patterns and risk of adverse pregnancy (hypertensive disorders of pregnancy and gestational diabetes mellitus) and birth (preterm birth and low birth weight) outcomes: a systematic review and meta-analysis. Public Health Nutr. 2018 Oct 15;1–15.
43. Raghavan R, Dreibelbis C, Kingshipp BL, Wong YP, Abrams B, Gernand AD, et al. Dietary patterns before and during pregnancy and maternal outcomes: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2019 Mar 1;109(Supplement_7):705S – 728S.
44. Raghavan R, Dreibelbis C, Kingshipp BL, Wong YP, Abrams B, Gernand AD, et al. Dietary patterns before and during pregnancy and birth outcomes: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2019 Mar 1;109(Supplement_7):729S – 756S.
45. Showell MG, Mackenzie-Proctor R, Jordan V, Hart RJ. Antioxidants for female subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2017 Jul 28;7:CD007807.
46. Showell MG, Mackenzie-Proctor R, Brown J, Yazdani A, Stankiewicz MT, Hart RJ. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Dec 15;(12):CD007411.
47. Ahmadi S, Bashiri R, Ghadiri-Anari A, Nadjarzadeh A. Antioxidant supplements and semen parameters: An evidence based review. Int J Reprod Biomed (Yazd). 2016 Dec;14(12):729–36.
48. Salas-Huetos A, Rosique-Esteban N, Becerra-Tomás N, Vizmanos B, Bulló M, Salas-Salvadó J. The Effect of Nutrients and Dietary Supplements on Sperm Quality Parameters: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Adv Nutr. 2018 Nov 1;9(6):833–48.
49. Gezondheidsraad. Gezondheidsraad. Naar een optimaal gebruik van foliumzuur. 2008.
50. WHO Recommendations on Antenatal Care for a Positive Pregnancy Experience. Geneva: World Health Organization; 2017.
51. Hamilton-Reeves JM, Vazquez G, Duval SJ, Phipps WR, Kurzer MS, Messina MJ. Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men: results of a meta-analysis. Fertil Steril. 2010 Aug;94(3):997–1007.
52. Messina M. Soy and Health Update: Evaluation of the Clinical and Epidemiologic Literature. Nutrients [Internet]. 2016 Nov 24;8(12). Available from: http://dx.doi.org/10.3390/nu8120754
53. Lyngsø J, Ramlau-Hansen CH, Bay B, Ingerslev HJ, Hulman A, Kesmodel US. Association between coffee or caffeine consumption and fecundity and fertility: a systematic review and dose-response meta-analysis. Clin Epidemiol. 2017 Dec 15;9:699–719.
54. Ricci E, Viganò P, Cipriani S, Somigliana E, Chiaffarino F, Bulfoni A, et al. Coffee and caffeine intake and male infertility: a systematic review. Nutr J. 2017 Jun 24;16(1):37.
55. Bolúmar F, Olsen J, Rebagliato M, Bisanti L. Caffeine intake and delayed conception: a European multicenter study on infertility and subfecundity. European Study Group on Infertility Subfecundity. Am J Epidemiol. 1997 Feb 15;145(4):324–34.
56. McKinnon CJ, Hatch EE, Rothman KJ, Mikkelsen EM, Wesselink AK, Hahn KA, et al. Body mass index, physical activity and fecundability in a North American preconception cohort study. Fertil Steril. 2016 Aug;106(2):451–9.
57. Ibañez-Perez J, Santos-Zorrozua B, Lopez-Lopez E, Matorras R, Garcia-Orad A. An update on the implication of physical activity on semen quality: a systematic review and meta-analysis. Arch Gynecol Obstet [Internet]. 2019 Jan 22; Available from: http://dx.doi.org/10.1007/s00404-019-05045-8
58. Rao M, Zeng Z, Tang L. Maternal physical activity before IVF/ICSI cycles improves clinical pregnancy rate and live birth rate: a systematic review and meta-analysis. Reprod Biol Endocrinol. 2018 Feb 7;16(1):11.
59. FSA. The role of exercise in improving fertility, quality of life and emotional well-being [Internet]. https://www.fertilitysociety.com.au. 2015 [cited 2019]. Available from: https://www.fertilitysociety.com.au/wp-content/uploads/FSA-The-role-of-exercise-in-improving-fertility-2016.pdf
60. Hakimi O, Cameron L-C. Effect of Exercise on Ovulation: A Systematic Review. Sports Med. 2017 Aug;47(8):1555–67.
61. Tobias DK, Zhang C, van Dam RM, Bowers K, Hu FB. Physical activity before and during pregnancy and risk of gestational diabetes mellitus: a meta-analysis. Diabetes Care. 2011 Jan;34(1):223–9.
62. Aune D, Saugstad OD, Henriksen T, Tonstad S. Physical activity and the risk of preeclampsia: a systematic review and meta-analysis. Epidemiology. 2014 May;25(3):331–43.
63. Zhang C, Solomon CG, Manson JE, Hu FB. A prospective study of pregravid physical activity and sedentary behaviors in relation to the risk for gestational diabetes mellitus. Arch Intern Med. 2006 Mar 13;166(5):543–8.
64. Matthiesen SMS, Frederiksen Y, Ingerslev HJ, Zachariae R. Stress, distress and outcome of assisted reproductive technology (ART): a meta-analysis. Hum Reprod. 2011 Oct;26(10):2763–76.
65. Louis GMB, Lum KJ, Sundaram R, Chen Z, Kim S, Lynch CD, et al. Stress reduces conception probabilities across the fertile window: evidence in support of relaxation. Fertil Steril. 2011 Jun;95(7):2184–9.
66. Lynch CD, Sundaram R, Maisog JM, Sweeney AM, Buck Louis GM. Preconception stress increases the risk of infertility: results from a couple-based prospective cohort study–the LIFE study. Hum Reprod. 2014 May;29(5):1067–75.
67. Boivin J, Griffiths E, Venetis CA. Emotional distress in infertile women and failure of assisted reproductive technologies: meta-analysis of prospective psychosocial studies. BMJ. 2011 Feb 23;342:d223.