Met name tijdens de zwangerschap is het belangrijk om voldoende jodium binnen te krijgen. Krijg je dan onvoldoende jodium binnen, dan kan dat gevolgen hebben voor onder andere de hersenontwikkeling van de baby. In Nederland is brood de belangrijkste bron van jodium, omdat aan het zout dat erin zit vaak jodium wordt toegevoegd. Zonder die toevoeging zouden er op grote schaal tekorten ontstaan in Nederland. De vraag is dan ook of het eten van brood een must is tijdens de zwangerschap? Of zijn er ook andere manieren om voldoende jodium binnen krijgen? 

Wat is de functie van  jodium?

Om goed te functioneren heeft ons lichaam vitamines en mineralen nodig. Jodium is één van die mineralen. Volwassenen zonder jodiumtekort hebben een jodium-voorraad van 10-20 mg, waarvan 70-80% zich in de schildklier bevindt [1]. Voor volwassenen is de aanbeveling om er dagelijks 150 mcg van binnen te krijgen [2]. Of je dat haalt kun je nagaan met de Eetmeter van het Voedingscentrum [3].

De belangrijkste functie van jodium is het vormen van de schildklierhormonen trijodothyronine (T3) en thyroxine (T4). Trijodothyonine is de actieve vorm. Thyroxine is de inactieve vorm, en moet eerst worden omgezet in thyroxine om actief te kunnen zijn. De schildklierhormonen hebben verschillende functies, waaronder:

  • Het goed laten verlopen van de stofwisseling
  • De ontwikkeling en groei van de hersenen tijdens de zwangerschap en de eerste 1.000 dagen
  • Het stimuleren van de groei

Als je langdurig te weinig jodium binnenkrijgt, dan kunnen er op een gegeven moment onvoldoende schildklierhormonen worden gevormd. Dat kan leiden tot een vergrote schildklier (krop of struma), gewichtstoename, vermoeidheid, haaruitval en kouwelijkheid. Een tekort tijdens de zwangerschap kan tot groeivertraging en een onvoldoende ontwikkeling van de babyhersenen leiden, met als gevolg een verminderde neurologische ontwikkeling [4]. 

Waarom zit er jodium in brood?

Jodium zit van nature in zeevis, schaal- en schelpdieren, eieren, zuivelproducten, zeewier en zeewater. Met name in witvis zoals kabeljauw, schelvis, wijting en koolvis zit behoorlijk wat jodium (100-320 mcg/100 gram) [5]. Daarnaast kan jodium worden toegevoegd aan vleesproducten (gejodeerd nitrietpekelzout), keukenzout (21 mg/kg) en bakkerszout (50-65 mg/kg). Het toevoegen van jodium aan bakkerszout was vanaf 1968 verplicht, maar deze verplichting is in 1999 afgeschaft. Bakkers mogen nu op vrijwillige basis gebruik maken van bakkerszout, wat de meeste ook nog doen. Naast het bakken van brood mogen ze dit zout ook gebruiken voor het maken van andere bakkerswaren zoals koekjes, cake en gebak. Het toevoegen van jodium aan zout is gedaan omdat de jodiumvoorziening via natuurlijke bronnen bij een groot deel van de Nederlandse bevolking te laag was (en is). Volgens de voedselconsumptiepeiling 2007-2010 krijgen volwassenen ongeveer 85 mcg jodium uit natuurlijke bronnen binnen [6]. Dat is dus 57% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.

Brood vormt in Nederland een belangrijke bron van jodium. Naar schatting is ongeveer de helft van de jodiuminname van brood afkomstig [5]. In vier sneden brood (140 gram) zit zo’n 80 mcg jodium [6]. Daarvoor moet je ruim vier eieren, een halve liter halfvolle melk, 600 gram gerookte zalm of 30 gram kabeljauw eten of drinken. En met die 80 mcg zit je op ongeveer de helft van wat je dagelijks nodig hebt. Het is dus lastig om zonder brood te eten voldoende jodium binnen te krijgen (zie tabel). En voor groepen met een verhoogde behoefte aan jodium, zoals zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, is dat nog lastiger.

Voorbeeld dagmenu jodium aangepast

 

Is jodium uit zeewier een alternatief?

Zeewier is rijk aan jodium, maar de hoeveelheid kan sterk variëren. In het bruinwier kombu wordt bijvoorbeeld gemiddeld ruim 2.500 mcg/gram gevonden [7]. Je kunt daardoor makkelijk meer jodium binnenkrijgen dan de opgestelde aanvaardbare veilige bovengrens van 600 mcg/dag. Dat geldt niet voor alle soorten zeewier. Analysecijfers laten zien dat van de zeewieren, nori (bekend van de sushi-rolletjes) het minste jodium bevat met 10-35 mcg/gram [7-9].

Er zijn ook zeewiersupplementen, waarvan kelp misschien wel het bekendste is. De hoeveelheid jodium staat vaak op het etiket vermeld. De Consumentenbond heeft in 2017 een aantal kelpsupplementen geanalyseerd en daaruit bleek dat drie van de vijf supplementen meer (+60%) of minder (-90%) jodium bevatten dan dat er op het etiket vermeld staat [10]. Volgens de wet mag die afwijking maximaal respectievelijk 45 en 20% zijn (inclusief meetonzekerheid) [11].

Hoewel zeewier en zeewiersupplementen jodium bevatten, is niet goed in te schatten hoeveel jodium je er nu precies mee binnenkrijgt. Dat maakt ze minder geschikt als alternatieve bron van jodium. Het is dan beter om een supplement met kaliumjodide te nemen.

Brood is een belangrijke bron van jodium tijdens de zwangerschap

Jodium tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap maakt het lichaam meer van het schildklierhormoon thyroxine aan. In Nederland is tijdens de zwangerschap de aanbeveling voor jodium dan ook verhoogd van 150 naar 175 mcg/dag [1]. Die aanbeveling is lager dan die van de ‘European Food and Safety Authority’ (EFSA), ‘National Academy of Medicine’ (NAM) en ‘World Health Organisation’ (WHO) met respectievelijk 200, 220 en 250 mcg/dag [3, 12, 13]. De Gezondheidsraad is momenteel bezig met de nieuwe voedingsaanbevelingen voor zwangere vrouwen, waar ook jodium aan bod zal komen [14].

Of voldaan wordt aan de Nederlandse aanbevelingen is onduidelijk door het ontbreken van recente gegevens. Maar wanneer de jodiuminname van vrouwen in de vruchtbare leeftijd (19-50 jaar) wordt vergeleken met de behoefte van zwangere vrouwen lijkt er wel een risico op een te lage inname te zijn [15].

In een kleine Nederlandse pilot-studie is gekeken naar de jodiumstatus van 36 zwangere vrouwen in week 20 van de zwangerschap [16]. Dit werd gemeten aan de hand van de jodiumconcentratie in 24-uurs urine. De door de WHO opgestelde afkapwaarden voor zwangere vrouwen zijn [13]:

  • <150 mcg/l Ontoereikend 
  • 150-249 mcg/l Adequaat
  • 250-499 mcg/l Boven de behoefte
  • >500 mcg/l Te hoog

Ruim 80% van de vrouwen zat onder de afkapwaarde van 150 mcg/l (gemiddeld 102 mcg/l). Toen begonnen werd met het slikken van extra jodium (multivitamine met 150 mcg jodium) daalde dit percentage tot 56% in week 36 van de zwangerschap (gemiddeld 144 mcg/l). Door het kleine aantal deelnemers zijn de resultaten echter niet representatief voor de gemiddelde zwangere vrouw in Nederland. Maar de resultaten laten geen geruststellend beeld zien. Jodium tijdens de zwangerschap verdiend aandacht!

Is extra jodium tijdens de zwangerschap zinvol?

Is het dan zinvol om tijdens de zwangerschap standaard jodium te gaan slikken? Dat is onduidelijk. Er zijn weinig goede studies naar gedaan en de goede studies die gedaan zijn laten geen voordelen zien op onder andere de neurologische ontwikkeling van het kind [17, 18]. Bij de moeder wordt wel een lagere kans op een te snel werkende schildklier na de bevalling gevonden (1,6 versus 4,9%), maar het bewijs daarvoor is niet sterk [17].

De primaire strategie om een jodiumtekort in de algemene bevolking te voorkomen is het gebruik van met jodium-verrijkte voedingsmiddelen, zoals brood. Witvis is ook een prima bron van jodium, maar tijdens de zwangerschap is het ook belangrijk om voldoende visvetzuren binnen te krijgen. En die zitten nu net weer in vettere vissoorten, waar minder jodium in zit.

Eet je geen brood en krijg je ook via de rest van je voeding te weinig jodium binnen dan is het verstandig om extra jodium te slikken in de vorm van kaliumjodide. De Consumentenbond heeft in 2017 een aantal kaliumjodide-supplementen geanalyseerd en daaruit bleek dat het jodiumgehalte goed overeenkwam met wat er op het etiket stond [10]. De meeste supplementen waren multivitamines. Twee supplementen (die tevens het goedkoopste waren) bevatten alleen jodium. Dat waren:

  • Biotics Jodium vloeibaar – 75 mcg per druppel (gemeten: 80 mcg per druppel)
  • Paleo Jodium – 150 mcg per druppel (gemeten: 145 mcg per druppel)

Dat wil overigens niet zeggen dat andere kaliumjodide-supplementen ongeschikt zijn.

Is extra jodium slikken tijdens de zwangerschap veilig?

Gevaarlijk is het slikken van extra jodium tijdens de zwangerschap niet. In ieder geval zijn daar geen aanwijzingen voor, tenzij je last hebt van schildklierproblemen zoals de ziekte van Graves. Verder kan een hoge dosering jodium de aanmaak van schildklierhormonen tijdelijk onderdrukken. Dit wordt het Wolff-Chaikoff effect genoemd en treedt op om een plotselinge stijging van schildklierhormonen te voorkomen. Houdt er wel rekening mee dat wanneer je extra jodium gaat slikken, je de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 175 mcg/dag aanhoudt en de aanvaardbare bovengrens van 600 mcg/dag niet overschrijdt.  

Conclusie

Tijdens de zwangerschap is het belangrijk om voldoende jodium binnen te krijgen. Door gevarieerd te eten met dagelijks zo’n vier sneden brood met gejodeerd zout is dat goed mogelijk. Zonder het eten van brood met gejodeerd zout is dat lastig. Het is dan verstandig om na te gaan of je wel voldoende jodium binnenkrijgt. Krijg je onvoldoende jodium binnen, dan is het verstandig om extra jodium te slikken in de vorm van kaliumjodide. Zeewier en zeewiersupplementen bevatten weliswaar jodium, maar de hoeveelheid kan sterk variëren waardoor ze als alternatief minder geschikt zijn. 

eet-als-een-expert-zwanger

Meer informatie nodig over (voeding bij) kinderwens en zwangerschap?

In Eet als een expert – Zwanger vind je veel meer adviezen over voeding voor en tijdens de zwangerschap. Wil je alvast een voorpoefje? Lees dan deze blogs. In Eet als een expert – zwanger! worden al jouw vragen over voeding voor en tijdens de zwangerschap beantwoord door een team van (kinder)diëtisten, voedings- en gezondheidswetenschappers. Met praktische tips, handige infographics en makkelijke recepten voor een eetpatroon dat gezond is voor moeder en kind. We laten zien dat je met een beetje creativiteit en omdenken de sushi, carpaccio en alcohol helemaal niet hoeft te missen! 

Bronnen

  1. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies), 2014. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for iodine. EFSA Journal 2014;12(5):3660, 57 pp.
  2. Nordic Council of Ministers. Nordic Nutrition Recommendations 2012 Integrating nutrition and physical activity. 5th edition.
  3. https://mijn.voedingscentrum.nl/nl/eetmeter/
  4. Verkaik-Kloosterman J, Buurma-Rethans EJM, Dekkers ALM. Inzicht in de jodiuminname van kinderen en volwassenen in Nederland Resultaten uit de Voedselconsumptiepeiling 2007-2010 RIVM rapport 350090012/2012.
  5. Gezondheidsraad. Naar behoud van een optimale jodiuminname. Den Haag: Gezondheidsraad, 2008; publicatienr. 2008/14.
  6. https://nevo-online.rivm.nl
  7. Yeh TS, Hung NH, Lin TC. Analysis of iodine content in seaweed by GC-ECD and estimation of iodine intake. J Food Drug Anal. 2014 Jun 1;22(2):189–96.
  8. Teas J, Pino S, Critchley A, Braverman LE. Variability of iodine content in common commercially available edible seaweeds. Thyroid. 2004 Oct;14(10):836–41.
  9. Survey of iodine levels in seaweed and seaweed containing products. Food Standards Australia New Zealand.
  10. https://www.consumentenbond.nl/vitamines-en-voedingssupplementen/jodiumsupplement-test
  11. http://www.afsca.be/professionelen/levensmiddelen/omzendbrieven/_documents/2018-02-02_Bijlage03_beslissingsboomomzendbrieftoleranties3.pdf
  12. Trumbo P, Yates AA, Schlicker S, Poos M. Dietary reference intakes: vitamin A, vitamin K, arsenic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel, silicon, vanadium, and zinc. J Am Diet Assoc. 2001;101(3):294-301. 
  13. WHO Secretariat, Andersson M, de Benoist B, Delange F, Zupan J. Prevention and control of iodine deficiency in pregnant and lactating women and in children less than 2-years-old: conclusions and recommendations of the Technical Consultation [published correction appears in Public Health Nutr. 2008 Mar;11(3):327]. Public Health Nutr. 2007;10(12A):1606-1611. 
  14. https://www.gezondheidsraad.nl/over-ons/documenten/adviezen/werkprogramma/werkprogramma/01/voedingsaanbevelingen-voor-zwangere-vrouwen   
  15. Geurts M, Verkaik-Kloosterman J. De jodiuminname van de Nederlandse bevolking na verdere zoutverlaging in Brood RIVM Briefrapport 2014-0054 M.
  16. Stoutjesdijk E, Schaafsma A, Dijck-Brouwer DAJ, Muskiet FAJ. Iodine status during pregnancy and lactation: a pilot study in the Netherlands. Neth J Med. 2018;76(5):210-217.
  17. Harding KB, Peña-Rosas JP, Webster AC, et al. Iodine supplementation for women during the preconception, pregnancy and postpartum period. Cochrane Database Syst Rev. 2017;3(3):CD011761. Published 2017 Mar 5.
  18. Dineva M, Fishpool H, Rayman MP, Mendis J, Bath SC. Systematic review and meta-analysis of the effects of iodine supplementation on thyroid function and child neurodevelopment in mildly-to-moderately iodine-deficient pregnant women [published online ahead of print, 2020 Apr 22]. Am J Clin Nutr. 2020;nqaa071.