Combinatiediëten is de term die wordt gebruikt voor voedingswijzen die suggereren dat het beter is voor je spijsvertering, gezondheid of gewicht als je bepaalde voedingsstoffen niet met elkaar combineert in één maaltijd. Dat klinkt ingewikkeld (en dat is het ook). Misschien wel de grondlegger van de moderne combinatiediëten is Montignac, met zijn gelijknamige dieet razend populair in de jaren ’90 (1). Met de claim dat calorieën ondergeschikt zijn als het gaat om gewichtsverlies trek je natuurlijk veel mensen aan (2). Een van de regels van het dieet was dat je koolhydraten en vetten niet met elkaar mocht combineren. Dus weg die boterham met kaas en ook de aardappel was niet meer welkom bij de avondmaaltijd die daardoor nog louter uit groente en vlees bestond. Die aardappel mocht je op een later moment wel eten, maar ja, een aardappel uit het vuistje klinkt niet zo aantrekkelijk. Sinds de hype wat was overgewaaid (een keer raak je het beu en ben je weer toe aan een nieuwe hype) zijn er vele dieetgoeroes die in dezelfde of andere bewoordingen dezelfde mening zijn toegedaan. Denk bijvoorbeeld aan The Green Happiness die in RTL Late Night de uitspraak deed dat er filevorming in je maagdarm kanaal kon optreden (5); en in Vlaanderen zijn de kookboeken van ex-fotomodel en -presentatrice Pascale Naessens razend populair. Zij adviseert vooral geen eiwitten en koolhydraten te combineren (6). Maar wat is de wetenschappelijke basis van dit scheiden van voedingsstoffen?

Back to basic: de spijsvertering

Om daar een uitspraak over te kunnen doen is het handig om een inkijkje te krijgen in hoe onze spijsvertering nu eigenlijk werkt. Het verteren van voedsel begint al op het moment dat we kauwen. Door te kauwen maak je het voedsel kleiner waardoor het toegankelijker wordt voor onder meer het speeksel. In het speeksel zitten enzymen (amylase) die starten met het verteren van de koolhydraten. Als je heel lang op een stukje brood of cracker kauwt zal je merken dat het wat zoeter wordt. Dat klopt: de lange zetmeelstructuren worden in kleinere stukjes (suikers) geknipt door deze enzymen. De vertering van koolhydraten gaat in de maag nog een heel klein beetje door maar de voornaamste functie van de maag als het om de spijsvertering gaat, is om een start te maken met de eiwitvertering. Eiwitten zijn complexe structuren van aminozuren die eerst uitgevouwen moeten worden en vervolgens in stukjes moeten worden geknipt. Het maagzuur en de daarin aanwezige enzymen (zoals pepsine) spelen daar een belangrijke rol in. Het maagzuur is zo ontzettend zuur (pH waarde van rond de 2, vergelijkbaar met citroensap en zuurder dan azijn) dat er absoluut geen voedsel kan gaan gisten, iets wat regelmatig aangevoerd wordt als reden om geen voedingsstoffen met elkaar te combineren (3,4).

Hoe lang het voedsel in de maag blijft hangt af van de grootte van de maaltijd en de samenstelling en varieert van minder dan een half uur tot een uur of 3 (4). Logischerwijs zal een grote maaltijd met veel eiwitten langzamer de maag passeren dan een crackertje met jam. Vanuit de maag wordt het al deels verteerde voedsel langzaam afgegeven aan de dunne darm. In het bovenste gedeelte van de dunne darm – die een totale lengte heeft van een meter of 5 en een oppervlakte van maar liefst een heel tennisveld  om voedingsstoffen optimaal te kunnen opnemen – gebeurt een heleboel (4). De alvleesklier scheidt spijsverteringssappen af waarin enzymen zitten voor de verdere afbraak van koolhydraten en eiwitten. Ook zitten er enzymen in die de vetten kunnen afbreken. Voordat die in actie kunnen komen moet er nog wel iets gebeuren: de vetten moeten worden geëmulgeerd, ofwel opgelost in water zodat ze toegankelijk worden voor de enzymen in het spijsverteringssap. Daar is gal voor nodig. Dit wordt geproduceerd in de lever en opgeslagen in de galblaas. Eet je een vetrijke maaltijd komt er meer gal vrij dan bij het eerder genoemde crackertje met jam, waar, op het moment dat je er geen boter op smeert, niet tot nauwelijks vet in zit (3). Het lichaam is dus eigenlijk best wel slim. Wanneer alles is afgebroken, hebben de restanten van wat ooit een maaltijd was nog meters dunne darm voor zich om opgenomen te worden. Dit geldt niet alleen voor de opgeknipte koolhydraten (glucose), eiwitten (aminozuren) en vetten (glycerol en vetzuren) maar ook voor vitamines en mineralen. Bij een normale spijsvertering bij een gezond persoon komen er nauwelijks tot geen voedingsstoffen in de dikke darm terecht (3). Wat er wel in terecht komt zijn de onverteerbare delen uit de voeding: de voedingsvezels. Samen met vocht en wat mineralen vervolgen zij hun weg door de dikke darm. Tijdens dat proces wordt het grootste gedeelte van het vocht en de daarin opgeloste mineralen weer terug opgenomen in het lichaam. De restanten verlaten je lichaam via je ontlasting. Voordat pakweg je avondmaaltijd volledig is verteerd inclusief uitscheiding van de onverteerbare resten ben je zo’n 24 tot 48 uur verder (4). Klinkt als best een zorgvuldige procedure.

Wel of geen combinatiediëten?

Puur fysiologisch is er geen enkele reden om aan te nemen dat vetten, koolhydraten en eiwitten bij gezonde mensen zonder specifieke aandoeningen aan het spijsverteringsstelsel niet tegelijkertijd kunnen worden verteerd (3,4). Het lichaam kan dat prima regelen. Er worden net zoveel spijsverteringssappen en gal uitgescheden totdat de koolhydraten, eiwitten en vetten zijn verteerd. Dat een dieet gebaseerd op het ‘verbieden’ van bepaalde voedselcombinaties tot gezondheidsvoordelen leidt is dan ook op geen enkele wijze te verklaren. Ohja, zeker zal je er van afvallen want je eet domweg minder, omdat er een element uit je maaltijden wegvalt. Dit is trouwens bij alle andere diëten ook het principe: je haalt iets weg, dus je krijgt minder calorieën binnen, dus je valt af. Er is geen enkel dieet dat superieur is aan het matig energiebeperkte dieet (7,8,9,10). Ook kan het er zeker voor zorgen dat je je fitter voelt: je bent bewuster bezig met voeding zodat je minder ongezonde producten eet omdat die koekjes vanwege de combinatie van koolhydraten met vetten en eiwitten niet mogen. Ook dat is een klassiek effect van afvallen met welke methodiek dan ook. Is het schadelijk? Dat hoeft niet per se, maar kan wel. Het uitsluiten van voedingsmiddelen zonder dat je deze vervangt of weet hoe je deze goed moet vervangen, kan tekorten opleveren aan voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen en voedingsvezels. De samenstelling van de meeste combinatiediëten is vrij hoog in eiwit en in vet waarbij het aandeel verzadigd vet bij bijvoorbeeld het Montignac dieet de Nederlandse aanbeveling ruimschoots overschrijdt (2) wat niet gunstig is met betrekking tot (het risico) op hart- en vaatziekten en dus niet aan te raden.

Samengevat

Dus alles bij elkaar samengevat in vijf punten:

  1. Combinatie diëten kunnen werken als het gaat om gewichtsverlies (maar dat doen alle diëten op korte termijn)
  2. Je kunt je er fitter van gaan voelen (doordat je bewuster met voeding bezig bent net zoals bij alle positieve veranderingen in je eetpatroon)
  3. Het risico op een tekort aan één of meer voedingsstoffen is groter dan bij een standaard energiebeperkt dieet doordat er elementen uit de maaltijden worden weggehaald
  4. De inname van verzadigde vetten is bij de meeste combinatiediëten vrij hoog
  5. Er is geen fysiologische noch wetenschappelijke achtergrond die het nut van combinatiediëten ondersteunt

Bronnen

  1. Montignac. Geraadpleegd op 22-12-2017
  2. Scientific Principles. Geraadpleegd op 22-12-2017
  3. Whitney, E. et al. Understanding Nutrition. Cengage Learning, 14th edition, 2015
  4. Kirchmann, LL. Anatomie en Fysiologie van de mens. Reed Business, 5e druk, 2012
  5. RTL Late Night. Aflevering 161. Geraadpleegd op 22-12-2017
  6. Pascale Naessens. Mijn keuken. Visie. Geraadpleegd op 22-12-2017
  7. Golay A et al. Similar weight loss with low-energy food combining or balanced diets. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 200 Apr 24 (4): 492–496
  8. Obert J et al. Popular Weight Loss Strategies: a Review of Four Weight Loss Techniques. Curr Gastroenterol Rep. 2017 Nov 9;19(12):61
  9. Anton SD et al. Effects of Popular Diets without Specific Calorie Targets on Weight Loss Outcomes: Systematic Review of Findings from Clinical Trials Nutrients. 2017 Jul 31;9(8)
  10. Johnston BC et al. Comparison of weight loss among named diet programs in overweight and obese adults: a meta-analysis 2014 Sep 3;312(9):923-33