Is detoxen zinvol? Wat staat er in de literatuur?

Detoxen – ontgiften- ontslakken….Dat zijn de kreten die je regelmatig tegenkomt op tv, in bladen of van andere mensen hoort. Soms lijkt het alsof je écht niet zonder kunt. Is dat ook zo? Waarom wel en waarom niet?  Om eerlijk te zijn heb ik er zelf wel een idee over, maar ben benieuwd naar de wetenschappelijke onderbouwing. Ik begin mijn zoektocht op Google. Aan de plaatjes te zien wordt detoxen in verband gebracht met pillen, superfoods, vééééél sapjes en groenten. Ook lijkt het of je het in een bepaalde tijdsperiode moet doen. Maar wat is detoxen? Daar zijn de meningen over verdeeld…

Detoxen in de reguliere geneeskunde

De term detoxen wordt in de reguliere geneeskunde gebruikt voor het verwijderen van levensbedreigende gifstoffen uit het lichaam zoals alcohol, drugs, en gif. Je kunt hierbij denken aan een persoon met alcoholvergiftiging, of een kind die iets uit het gootsteenkastje gedronken heeft. Hierbij zijn maatregelen nodig om het leven van de persoon te redden.

Detoxen in de alternatieve geneeskunde

Maar in de alternatieve geneeskunde heeft detoxen (het detoxen waarover je leest in de bladen) een heel andere betekenis. Een duidelijke definitie van deze vorm detoxen, die lijkt er niet te zijn. Maar wat overeenkomt op internet is het gebruik van alternatieve therapieën om gifstoffen waar we in het dagelijks leven aan blootgesteld worden zoals pesticiden, uitlaatgassen, medicatie etc. te verwijderen. Het lijkt nodig te zijn om ons lichaam daarvan te reinigen. Soms bestaat het regime uit enkel (groente)sapjes en kruidenthee, maar bij andere (mildere) vormen van detoxen lees ik dat alleen bepaalde voedingsmiddelen verboden zijn. De bekendste vorm is waarschijnlijk het sapkuren. Hierbij drink je gedurende een bepaalde periode alleen maar sapjes en thee. Het lijkt booming te zijn. Je kunt hele pakketten met sapjes bestellen via internet voor een fijn bedrag, en na een sapkuur ben je fitter, gezonder, en slanker. Dat willen we allemaal wel natuurlijk :).

‘Detox” >52 miljoen hits op Google

Deze betekenis van het woord ‘detox’ is inmiddels zo populair dat het grote publiek vooral deze versie van detoxen lijkt te kennen. Ik struin even verder op Google. Een Google-zoekopdracht naar ‘detox’, zorgt voor meer 52 miljoen hits (hoe ga ik daar ooit bovenaan komen :)), waarvan de meeste betrekking hebben op de alternatieve versie van ‘detox’. En dan specifiek de iets extremere vorm zoals het sapkuren, dat is waar ik het in deze blog dan ook over heb.

Wetenschappelijk onderzoek naar detoxen

In elke poging om geschikte literatuur te vinden stuit ik op de reguliere vorm van ontgiften. Daar heb ik dus niks aan. Er is voor zover ik kan overzien geen degelijk onderzoek gedaan naar de alternatieve vorm van ontgiften..En pffff. daarom duurde het ook zo lang om deze blog op papier te krijgen. Het oorspronkelijke plan om dit onderwerp op een systematische manier te reviewen heb ik dus maar losgelaten. Deze blog bevat dus hoofdzakelijk standpunten van mijn / onze kant over dit onderwerp met een beetje hulp van wat andere opiniestukken die ik gaandeweg ben tegengekomen.

Mijn visie op de bekendste argumenten gebruikt door detox-aanhangers

Argument 1 : We krijgen tegenwoordig zóveel gifstoffen binnen dat onze organen dat allemaal niet aankunnen en dat de gifstoffen opgeslagen worden in ons vetweefsel.

Een gevolg van moderne industriële maatschappij is dat wij blootgesteld worden aan veel verschillende toxische stoffen (bijv. pesticiden en zware metalen). Veel van deze stoffen kunnen worden opgeslagen in vet, weefsel en bot en zijn geassocieerd met gezondheidsproblemen zoals neurologische afwijkingen. Natuurgenezers adviseren om de blootstelling te verminderen en de organen die ons lichaam ontgiften te versterken. Therapieën die daar mogelijk bij kunnen helpen zijn hydrotherapie, oefeningen, vloeistoffen, kruiden en voedingssupplementen die leverfunctie helpen te ondersteunen.

Er is naar mijn mening weinig twijfel dat wij tegenwoordig blootstaan aan toxische stoffen. Er zullen maar weinig experts zijn die zullen beweren dat hoge doseringen van zulke stoffen ons niet ziek maken. Echter, er zijn twee belangrijke vragen die je bij dit statement kunt stellen:  Is ontgifting echt nodig als maatregel voor iedereen, of juist in alleen in de extreme gevallen waarbij mensen echt vergiftigd zijn? En hoe meet je dan daadwerkelijk het effect hiervan? Heeft zo’n behandeling nou echt effect op de toxische last die een persoon draagt? Wie het weet mag het zeggen…

Argument 2: Ons lichaam kan gifstoffen niet voldoende verwijderen

In de natuurgeneeskunde ligt de focus van het ontgiften meestal op darm- en of leverreinigen. Hierin worden deze twee organen beschouwd als onze belangrijkste afweermechanismen tegen toxines. Als deze organen niet optimaal werken dan staan wij meer bloot aan toxische stoffen met allerlei effecten op onze gezondheid als gevolg.

In mijn optiek is ons lichaam een ontzettend ingenieus systeem wat de hele dag bezig is zichzelf te beschermen tegen ongewenste stoffen. Dit gebeurt niet alleen via lever en darmen maar ook via de huid, ons ademhalingsstelsel, de nieren, en ons immuunsytseem. Het klopt zeker dat niet goed werkende organen tot gezondheidsproblemen kunnen leiden. Dagelijks zie ik daar voorbeelden van tijdens mijn werk als klinisch diëtist op de maag, darm, leverafdeling en ook op de nierziekten. Voor de zekerheid pak ik nog even één van mijn studieboeken erbij. Nóóóóóit weggooien die dingen. Het blijven de beste naslagwerken.

De lever bijvoorbeeld  is een heel belangrijke detoxer. De lever bindt toxines en deze stoffen zullen met de galvloeistof of de urine (via de nieren) het lichaam weer verlaten. Ook de nieren zorgen ervoor dat afvalstoffen opgeruimd worden. De nieren zuiveren het bloed om vergiftiging van het lichaam te voorkomen. Vervolgens wordt dit verder geconcentreerd en worden de afvalstoffen en overtollig vocht uitgeplast. Wat mij betreft is het belangrijk om te vermelden dat als je organen goed werken je jezelf niet zomaar vergiftigd. Mocht er sprake zijn van orgaanfalen zoals darmfalen, leverfalen of nierfalen dan is dat een ander verhaal. Maar…dan hebben we het over ernstige ziekte waarvoor een behandeling van een specialist noodzakelijk is!

Argument 3: Ziekte is het resultaat van gifstoffen en detox behandelingen verwijderen gifstoffen

Er zijn bepaalde tekenen en symptomen die volgens detox-aanhangers wijzen op teveel gifstoffen. Hierbij kun je denken aan grauwe teint, huidproblemen, vermoeidheid, spierpijn etc. Helaas zijn deze symptomen niet specifiek en treden ze op bij veel verschillende ziektes. Op basis van bovenstaande symptomen moeten veel mensen dus worden ontgift.

Om heel eerlijk te zijn heb ik daar mijn twijfels bij. En, als je gaat detoxen hoe weet je dan dat het werkt? Aanhangers van detoxen stellen dat bijwerkingen zoals een slechte adem, vermoeidheid en diverse pijnen tekenen zijn dat je lichaam giftstoffen aan het wegwerken is.

Op dit vlak kan ik gelukkig wel een goed onderbouwde mening geven. Deze symptomen komen vooral voor bij sapvasten en sapkuren en zijn symptomen dat het lichaam in de “uithonger” modus staat. Hoe dat zit? Ons lichaam gebruikt glucose als primaire brandstof. Glucose krijg je binnen door koolhydraten te eten die in het lichaam worden afgebroken. Bij (sap)vasten is de hoeveelheid glucose die we binnenkrijgen zeer minimaal. Dit geldt voornamelijk bij vasten o.b.v. groentesappen en kruidenthee. Om te blijven functioneren zal je lichaam opgeslagen bronnen van energie (eerst glycogeen, daarna vet & spier) gaan aanspreken. Om te voorkomen dat het lichaam grote hoeveelheden spier afbreekt voor de vorming van glucose, treedt daarnaast ketogenese (afbraak van vetzuren tot ketonen) op. Het grootste gedeelte van het lichaam is in staat vetzuren te gebruiken als alternatieve bron van energie. De hersenen kunnen echter alleen ketonen (en glucose) gebruiken als energiebron. De adem en de urine kunnen daardoor een vrij specifieke geur hebben, nl een acetongeur. Dit heeft echter helemaal niets te maken met ontgiften, maar betekent dat het lichaam in de afbraakstand staat. Daarnaast kan een tekort aan glucose ook negatieve effecten hebben op je (sport)prestaties en wellicht een vermoeid gevoel geven. Indien vruchtensappen gebruikt worden zal niet snel ketogenese ontstaan, ze bevatten grote hoeveelheden suiker.

Maar het gewichtsverlies dan?

Het grootste nadeel van detox diëten, vooral de meer extreme, is dat het gewichtsverlies wat bereikt is gewoonlijk tijdelijk is, en het resultaat van een verlies van water en glycogeen (opslag van koolhydraten het lichaam) in plaats van lichaamsvet. Dit betekent dat het verloren gewicht er snel weer aanzit als men weer gewoon gaat eten. Een typisch detox dieet voor een paar dagen heeft bij gezonde individuen overigens weinig echte gezondheidsrisico’s. Zeer beperkende detox diëten, zoals water of sapvasten, zijn niet zonder gevaren zeker niet als je het langer volhoudt. Denk bijvoorbeeld aan metabole ontregeling en ondervoeding. Ander nadeel is dat je rustverbruik lager wordt, met het bekende jo-jo effect als gevolg.

Conclusie

De gemeenschappelijke kenmerken van elk van bovenstaande beweringen is dat ze onbewezen zijn.  Terwijl er honderden gerandomiseerde gecontroleerde studies over drugs en ​​alcohol detox zijn, zijn er geen studies over detox-programma’s gericht op milieu-toxines ….op dit moment. Detox lijkt meer een soort verkooppraatje dan een wetenschap.

Helaas….Ik  kan er geen wetenschappelijk onderbouwd verhaal van maken.. Geen enkel onderzoek dat bewijst en/of aanwijzingen dat detoxen zinvol is, en ook geen bewijs/aanwijzingen dat het niet zinvol is. Vragen die open staan zijn:

• Wat zijn gifstoffen eigenlijk, en hoe kun je dit meten in het lichaam?
• Welk bewijs is er dat deze gifstoffen onze gezondheid bedreigen?
• Hoe kwantificeren we deze gifstoffen?
• Wanneer / op welk moment heb je dan een detox nodig?
• Welke behandelingen zijn effectief in het verwijderen van gifstoffen en hoe meten we dat dan?

En hoe kunnen we zonder een antwoord op bovenstaande vragen heel stellig zijn over het nut en de werking van een detox? Een dure sapkuur zou ik daarom nooit adviseren. Net als een arts die in de meeste gevallen geen therapie vooschrijft die niet bewezen is (I know, een drogreden :)). Mildere vormen van detoxen daarentegen wel. Deze vormen van detoxen zijn voornamelijk gericht op onbewerkt en gezond eten met voldoende energie, veel groente en fruit etc. Bewust bezig zijn met wat je eet heeft m.i altijd een positief effect! Alleen…, ik zou het denk ik gewoon gezond eten noemen ipv detoxen ;).

Bronnen

1. Ernst E; Br Med Bull (2012) 101 (1): 33-38.doi: 10.1093/bmb/lds002
2. Fitzpatrick M; The meaning of detox. Lancet 2003;361:94
3. Cohen: ‘Detox’: science or sales pitch. Aust Fam Phys 2007;36:1009-10
4. Dixon B ‘Detox’, a mass delusion. Lancet Infect Dis 2005;5:261
5. Clemens, R. , Pressman, P. , and Technologists, I. (2005). Detox diets provide empty promises. Food Technology, 59(5), 18
6. Harvard women’s health watch (2008) The dubious practice of detox. Internal cleansing may empty your wallet, but is it good for your health?