Nou, zeg je misschien handenwrijvend, het boek Eet als een expert is binnen dus nu kan ik voor eens en altijd mijn voedingsgewoonten dusdanig aanpassen dat ik nooit meer op dieet hoef. En het is ook nog eens wetenschappelijk onderbouwd. Nu moet het wel goedkomen. Toch heb je misschien nog niet je ontbijt zo veranderd als in het boek getipt staat, neem je nog vaak de tussendoortjes die je gewend was en in het weekend hoort dat wijntje er gewoon bij als je met je vrienden bent…
Je bent overtuigd van de rol van gezond eten, je wilt gezonder worden, misschien een slanker of juist steviger lichaam en je vindt de recepten prima te doen. Wat is het dan toch dat je nu niet verandert en wat zou je daarbij wel helpen? In deze blog probeer ik erachter te komen wat in grote lijnen het verschil is tussen het boek Eet als een expert en andere hippe voedingsboeken en of dit verschil maakt dat je gaat veranderen.

Eet als een expert versus andere food-boeken

Eet als een expert is binnen. Ik vind het boek zelf erg geslaagd en heb verschillende gerechten gemaakt. Mmm… heerlijk! Al in de pan roerende dacht ik ineens: maar wat is nou het grote verschil tussen dit boek ten opzichte van al bestaande hippe food-boeken? Ik kwam er niet meteen uit en daarom heb ik een korte analyse gemaakt. Ik vergelijk hieronder Eet als een expert met Bereik je ideale gewicht van Sonja Bakker, Powerfood van Friesland naar New York van Rens Kroes en De Voedselzandloper van Kris Verburgh. In grote lijnen ontdek ik bij alle boeken recepten, weetjes en tips over hoe een gezond voedingspatroon eruit ziet en hoe je dit voor elkaar krijgt. Zoals de auteurs van Eet als een expert het mooi samenvatten: ‘wat is gezond, waarom is het gezond en hoe doe je het?’

Wat is het doel?

Een eerste verschil is het doel van de boeken. Zo schrijft Sonja Bakker haar boek Bereik je ideale gewicht met het doel gewichtsverlies. De Voedselzandloper van Kris Verburgh benadrukt het belang van voeding voor langer en gezonder leven. Rens Kroes reikt in haar boek allerlei recepten aan voor een happy and healthy lifestyle. Tot slot hebben de auteurs van Eet als een expert zich tot doel gesteld om wetenschappelijke voedingsfeiten tot praktische informatie te verwerken. Over het algemeen:  Sonja Bakker richt zich meer op de afvallers, terwijl de overige drie boeken zich meer richten op een algemeen gezond voedingspatroon (waarbij afvallen misschien een mooie bijkomstigheid is).

Wetenschappelijke basis?

Een ander verschil is de basis waarop de auteurs hun kennis stoelen en de inhoudelijke informatie die dat met zich meebrengt. De auteurs van Eet als een expert en Kris Verburgh profileren zich met een wetenschappelijke basis voor hun informatie en adviezen. De foodies versterken dit door hun achtergrond als diëtist met een toegevoegde opleiding in de voedingswetenschappen. Bovendien laten zij hun bewijskracht versterken door de controle en verbetering van de informatie door andere experts op voedingsgebied. Kris Verburgh versterkt zijn identiteit door zijn positie als arts en onderzoeker. Door vakgenoten is dit overigens wel wat ontkracht, omdat bepaalde claims van hem onwetenschappelijk blijken te zijn (1). Rens Kroes gaat naar eigen zeggen meer op intuïtie en gevoel af (2), waarbij ze tevens kennis lijkt te halen uit eigen ervaring (3) en uit de voedingsdeskundigenopleiding die ze heeft gevolgd (het is mij alleen niet duidelijk welke, iemand?). Sonja Bakker geeft vooral aan dat zij je kan begeleiden bij het afvallen, maar niet met welke achtergrond zij dit vormgeeft. Wel weten we dat zij een gewichtsconsulten-opleiding heeft gedaan (4).

Geloofwaardigheid

Uit deze korte observatie lijken de boeken wat betreft het type inhoud op elkaar. Ze geven namelijk allemaal voorbeelden van specifieke gezonde producten, weetjes en informatie waarom het gezond is en tips over hoe je die producten kunt gaan eten.Ten grondslag aan de soorten voorbeelden, tips en informatie ligt de overtuiging van wat gezond eten precies is. Het onderscheid tussen de boeken bevindt zich dan ook meer op het gebied van geloofwaardigheid: wie geeft wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen en wie begeeft zich op het pseudowetenschappelijke gebied of op het gebied van ervaring en intuïtie. Overigens, hoe wetenschappelijker zal vast niet voor iedereen hetzelfde zijn als hoe geloofwaardiger… Ervan uitgaande dat geloofwaardigheid het verschil is, geeft een voor jou zo’n geloofwaardig mogelijk boek dan ook de doorslag tot het veranderen van je eetpatroon?

De context van jouw voedingspatroon

Voordat ik deze vraag probeer te beantwoorden zal ik eerst ingaan op wat er onder andere van invloed is op jouw voedingspatroon (zie figuur 1) (5):

  • de sociaal-culturele omgeving: het gezin waarin we opgroeien, de vrienden die we hebben en het land waarin we leven bepalen (indirect) wat we wel/niet eten.
  • de politieke omgeving: wet- en regelgeving, die bijvoorbeeld voor onze voedselveiligheid zorgt, maar bijv. ook het toestaan van snackautomaten op scholen.
  • fysieke omgeving: hoe groot zijn jouw borden en dus de portie die jij eet? Heb je fruit bij je? Liggen er in de kantine vooral gezonde of ongezonde opties?
  • psychologische factoren: persoonlijkheidskenmerken, houdingen of overtuigingen ten opzichte van eten en emoties die ervoor zorgen dat je iets wel/niet eet.

Eet als een expert

Figuur 1: Factoren die het voedingspatroon beïnvloeden (5)

Alhoewel dit schema geen uitputtende weergave is van wat er allemaal van invloed is op je voedingspatroon, geeft het wel duidelijk aan dat nogal wat factoren een rol spelen. Laten we weer even terugkijken naar de geloofwaardigheid waarmee de boeken zich onderscheiden in combinatie met alle tips en trucs over hoe je tot een gezond voedingspatroon komt. Dan wordt duidelijk dat overtuiging en kennis van een gezond voedingspatroon slechts twee invloeden zijn op een groter geheel. En het is geen hogere wiskunde om te begrijpen dat slechts twee invloeden niet direct zorgen voor een verandering van je voedingspatroon. Is dit hot news? Nou, waarschijnlijk niet. Al jarenlang wordt voedingsvoorlichting aangeboden in deze vorm. Denk bijvoorbeeld aan de bekende jarenlange reclamespots waarin ons verteld wordt 2 ons groente en 2 stuks fruit per dag te eten. De vettenvoorlichting waarin we gedicteerd krijgen: Verzadigde vetten = verkeerd en onverzadigde vetten = oké (6,7). En het advies om volkoren graanproducten (bruinbrood en zilvervliesrijst) te eten is ons ook zeker niet ontgaan (8).

Aanbevolen hoeveelheden worden niet gehaald

De kennis dat 5% van de Nederlanders de aanbevolen hoeveelheid groente eet en 5-10% de aanbevelingen van 2 stuks fruit haalt, geeft al aan dat kennisoverdracht alleen niet zorgt voor dergelijk eetgedrag (9).  Daarbij wordt het eten van onverzadigde vetten vaak vertaald naar het nemen van vis. En in mijn consult leidt dit bij een cliënt veelal tot het idee om meer vissticks, lekkerbekjes en kibbeling te consumeren. En nee, dat wordt helaas niet bedoeld met onverzadigd vet! Ondanks deze gedachte is het zo dat wij Nederlanders niet slagen in het behalen van voldoende inname van visvetzuren (9). Tot slot, intussen bestaat er brood met moutextract of gekaramelliseerde suiker die het brood een bruiner tintje geven. Deze ontwikkeling zal ook wel niet op zichzelf staan, aangezien er een ezelsbruggetje heeft bestaan dat aangaf: hoe bruiner het brood, hoe meer vezels (10). En heeft de lobby voor vezels dan wel gewerkt? Helaas, weer geen punten gescoord (9). Zo kunnen we misschien wel voorzichtig de conclusie trekken dat de vorm van voedingsvoorlichting waarin kennis over gezonde voedingsmiddelen verteld wordt niet erg effectief is. Komt het door dieetmisvattingen (onverzadigd vet = kibbeling)? Of omdat we niet weten hoe we deze kennis in ons leefpatroon kunnen integreren? Of nog andere factoren die ons voedingspatroon beïnvloeden?

Aan een ding wordt in ieder geval wel gewerkt in de vergeleken boeken: dieetmisvattingen weghalen. Al moet je eerst wel besluiten wie je als jouw waarheidsverteller ziet, aangezien elke zelfbenoemde voedingsexpert zegt de waarheid te verkondigen. Het blijft alleen jammer dat de waarheidsvertellers zich er nog niet van bewust zijn dat voorschriften vaak matig opgevolgd worden. Een voorbeeld hiervan zijn de voorschriften van gezondheidsprofessionals die vaak slecht opgevolgd worden door de patiënten (11). In de boeken die ik hierboven vergeleken heb komt niet naar voren hoe je omgaat met alle andere factoren die van invloed zijn op je voedingsgedrag. Je kunt leuke inspiratie uit de boeken halen voor een gezond voedingspatroon en zo ga je natuurlijk wel ríchting verandering (en misschien vinden de auteurs dat ook wel voldoende). Maar deze veelgebruikte vorm voor verandering van je eetpatroon suggereert (nog steeds) dat wanneer je weet wat goed voor je is en als je weet hoe je dit zou kunnen doen, je ook wel gaat veranderen. Kortom: voedingskennis leidt tot gedragsverandering (denken-doen route), terwijl we weten vanuit de leertheorieën van Kolb dat behalve de denk-doe route er juist ook een effectieve doe-denk route bestaat om te leren (12). Bovendien gaat deze methode ervan uit dat mensen gebruik maken van hun reflectieve systeem (bewust nadenken over wat je doet), terwijl voedingskeuzes vaak gemaakt worden met je impulsieve systeem (bijvoorbeeld automatisch gedrag) (13, 14).

Zo langzamerhand komen we er steeds meer achter dat de aanname weten = veranderen, een onterechte aanname is of in ieder geval iets te kort door de bocht gaat. We hebben meer dan voedingskennis nodig om ons gedrag duurzaam te kunnen veranderen. Misschien is dit besef alleen al genoeg om de ‘battle of facts’ op het gebied van (kleine) voedingsfeiten wat naar de achtergrond te laten verdwijnen en meer te gaan ‘battle-en’ over hoe we effectief om kunnen gaan met de overige factoren die van invloed zijn op ons voedingspatroon.

Effectieve gedragsverandering op het gebied van gezondheid

Wat hebben we naast voedingskennis dan nog meer nodig? Hiervoor duik ik de komende blogs de literatuur in over gedragsverandering op gezondheidsgebied. Want met mij zijn er veel wetenschappers, beleidsmakers en gezondheidsprofessionals geïnteresseerd in de manier waarop gedragsverandering op gezondheidsniveau effectief bewerkstelligd kan worden en is er al heel wat bruikbare kennis beschikbaar. De ontdekkingstocht naar doeltreffende manieren om je voedingspatroon te veranderen is volop aan de gang. Te denken valt aan de effecten van als-dan plannen in het doorbreken van eetgewoontes (15), de tips uit het boek Smartsize Me van Ingrid Steenhuis en Maartje Poelman of de nieuwe inzichten vanuit studies die eetgedrag vanuit een salutogeen perspectief (= oorsprong van gezondheid) benaderen (16) en allerlei vondsten vanuit de gedragspsychologie en consumentenwetenschappen. Tevens is het handig om te weten wat er allemaal aan de hand is als experts en niet-experts met elkaar communiceren, waarbij onder andere uitspraken als: ‘wetenschap is ook maar een geloof’ geduid kunnen worden (17).

Al dat werk is natuurlijk goud waard! Ik houd jullie graag via deze blog op I’m a Foodie op de hoogte van de nieuwe inzichten en effectieve voedingsgedragsveranderingsstrategieën (tevens een mooi woord voor Scrabble 😉 ).

Bronnen

  1. Voedingscentrum (2016). Voedselzandloper. Gevonden op 5 augustus 2016
  2. Reijmer, L. (2014). Veel meer dan ‘de zus van’. Volkskrant, 12:16. Gevonden op 2 augustus 2016
  3. Kroes, R. (2016). About. Gevonden op 2 augustus 2016
  4. Voedingsentrum (2016). Sonja Bakker. Gevonden op 2 augustus 2016
  5. Raaij JMA van (RIVM), Bakel AM van (RIVM). (2013). Welke factoren beïnvloeden de voedingen het voedingsgedrag? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. Gevonden op 2 augustus 2016
  6. Voedingscentrum. (2016). Verzadigd vet. Gevonden op 9 augustus 2016
  7. Voedingscentrum. (2016). Onverzadigd vet. Gevonden op 9 augustus 2016
  8. Voedingscentrum. (2016). Granen en graanproducten. Gevonden op 9 augustus 2016
  9. Volksgezondheidenzorg.info. (2016). Gemiddelde consumptie volwassenen en percentage dat eet volgens de richtlijnen goede voeding. Gevonden op 5 augustus 2016
  10. Voedingscentrum. (2016). Brood. Gevonden op 5 augustus 2016
  11. Nivel. (2016). Therapietrouw. Gevonden op 9 augustus 2016
  12. Kolb, D.A. (1984). Experiential learning: experience as the source of learning and development Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
  13. Hofmann, W., Friese, M., & Strack, F. (2009). Impulse and self-control from a dual-systems perspective. Perspectives on Psychological Science, 4(2), 162-176.
  14. Strack, F., & Deutsch, R. (2004). Reflective and impulsive determinants of social behavior. Personality and social psychology review, 8(3), 220-247.
  15. Adriaanse, M.A., de Ridder, D.T.D. en de Wit, J. (2009). Finding the critical cue: Implementation intentions to change one’s diet work best when tailored to personally relevant reasons for unhealthy eating. Personality and Social Psychology Bulletin, 35, 60-71.
  16. Swan, E., Bouwman, L., Hiddink, G. J., Aarts, N., & Koelen, M. (2015). Profiling healthyeaters. Determining factors that predict healthy eating practices among Dutch adults. Appetite, 89(0), 122-130.
  17. Mogendorff, K., te Molder, H., van Woerkum, C., & Gremmen, B. (2013). We say:‘…’, they say:‘…’: How plant science experts draw on reported dialogue to shelve user concerns. Discourse & communication, 1750481313507152.