Op mijn spreekuur (en op verjaardagen, op het terras, eigenlijk op heel veel verschillende plekken) heb ik steeds vaker discussies met mensen over zuivel. Nu heb ik niets tegen discussies over voeding mits er rationele en onderbouwde argumenten worden aangedragen. Zo belande ik pas in een discussie – wellicht is monoloog trouwens een beter woord – van iemand met osteopenie (= beginfase van osteoporose) die volledig overtuigd was dat zuivel ongeveer het gevaarlijkste was wat je maar tot je kon nemen. Het ging ongeveer zo. “Melk?! Je denkt toch niet dat ik mélk ga drinken? Dat is voor kalfjes!” “Ja. Kalfjes drinken melk. Daar worden ze groot van. Maar met uw huidige eetpatroon krijgt u erg weinig calcium binnen. Het is verstandig om melk of andere zuivelproducten toe te voegen aan uw eetpatroon. En als u dat niet wilt doet u er goed aan om bijvoorbeeld plantaa…” “Echt niet! Ik ga geen melk drinken! In melk zit allemaal antibiotica. Weet je wel hoe slecht dat is? Al die koeien proppen ze vol met medicatie. En dat komt dan op mijn bord.” “Nou, mevrouw zo erg i…” “En weet jij wel waarom het Voedingscentrum adviseert om melk te drinken en kaas te eten, nou?” “Niet heel toevallig weet ik dat. Dat is omdat…” “Omdat ze betaald worden door de industrie, ja! Unilever, Campina, en al die anderen.” “Mevrouw, nu draaft u misschien een beetje…” “Ik draaf helemaal niet door! Ik heb gelijk. In Japan hebben ze helemaal geen botontkalking. Daar worden ze 100 jaar zonder een centje pijn. En daar eten ze helemaal geen zuivel. De overheid is gewoon corrupt dat ze deze adviezen geven.” “In Japan hebben ze ook kerncentrales die niet tegen een tsunami kunnen. Dat lijkt mij gevaarlijker dan het drinken van een glas melk”. Oké, ik geef toe dat ik die laatste zin niet hardop heb uitgesproken om de lieve vrede (enigszins) te bewaren. Maar goed. Alle controverses rondom zuivel werden in twee minuten zonder een speld tussen te krijgen op tafel gelegd. Dus gaan we maar beginnen bij het begin.
Waarom staat zuivel in de Schijf van Vijf?
Zuivel (melk, yoghurt, kwark, kaas) staat in de Schijf van Vijf met een reden, en die reden is niet dat het bedrijfsleven dat sponsort. Voor de werkelijke reden moeten we wel een paar stappen terug. Aan de basis van de Schijf van Vijf staan de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad. De Gezondheidsraad is een wetenschappelijk, onafhankelijke adviesorgaan die de overheid gevraagd en ongevraagd adviseert over gezondheidsvraagstukken. Zij analyseren grote wetenschappelijke studies en vertalen die naar adviezen voor de Nederlandse situatie. In het geval van de Richtlijnen Goede Voeding zijn de adviezen gebaseerd op de preventie van de tien meest voorkomende aandoeningen in Nederland, waaronder overgewicht, diabetes type II, dementie, verschillende vormen van kanker en diverse hart- en vaatziekten (2). Dus de Richtlijnen Goede Voeding zijn de eerste pijler van de Schijf van Vijf. Een tweede punt is, dat de adviezen in de Schijf van Vijf moeten voldoen aan de voedingsnormen. Denk hierbij aan de aanbevolen hoeveelheden van vezels, vitamines en mineralen. Daarom zijn de hoeveelheden van verschillende producten of voedingsgroepen die in de Schijf van Vijf staan soms hoger dan die in de Richtlijnen Goede Voeding vermeld staan (3). Een derde pijler zijn de consumptiepatronen in een land. Deze worden in Nederland onderzocht middels Voedselconsumptiepeilingen waarbij door middel van grote steekproeven het eetpatroon van ‘de gemiddelde Nederlander’ in verschillende leeftijdsgroepen in kaart wordt gebracht. Nu komen we dus bij het punt waarom zuivel in de Schijf van Vijf staat. Die bewuste gemiddelde Nederlander eet dagelijks 355 gram aan zuivelproducten en zuivel is daarmee één van de grootste productgroepen in de Nederlandse voeding. Zuivel levert een belangrijke bijdrage aan de inname van calcium, diverse B-vitamines (zoals B2 en B12) en zeker voor kinderen aan de inname van eiwitten (1). Het gebruik van zuivelproducten is dus een advies gebaseerd op de Richtlijnen Goede Voeding in combinatie met de voedingsnormen en het eetpatroon in Nederland. Dit is wat ook wel Food Based Dietary Guidelines (FBDG) wordt genoemd (3). Daarom zie je in pakweg Japan geen zuivel staan omdat het geen onderdeel is van het standaard eetpatroon en de inname van voedingsstoffen zoals calcium voornamelijk uit andere producten komt zoals bijvoorbeeld sojaproducten. Overigens staat natuurlijk niet alle zuivel in de Schijf van Vijf. Die lekkere Franse roomkaasjes, roomijsjes en puddinkjes staan er natuurlijk niet in. Maar dat spreekt vanzelf.
Zit er antibiotica in zuivel?
Er is dus een functionele, voedingskundige reden dat zuivel in de Schijf van Vijf staat. Dan komen we op puntje twee. Zit er antibiotica in zuivel? Nou, nee. Althans, met 100% zekerheid kun je natuurlijk niets garanderen. Zo belandt er ook wel eens paardenvlees tussen het rundvlees en is er soms een partij gerookte zalm besmet met salmonella. Maar even terug naar de zuivel. Sinds een aantal jaren geldt er strenge wetgeving als het gaat om antibioticagebruik bij melkkoeien. Zo morgen melkkoeien alleen antibiotica ontvangen op advies van en door toediening door een veearts; en mag de melk die de koe dan produceert niet geleverd worden aan bedrijven die de melk verwerken (4,5,6,7). De kans dat er antibiotica in jouw glaasje melk zit is dan ook vrijwel nihil. In andere landen kan de wetgeving anders zijn. Niettemin dient aan de Nederlandse wetgevingen voldaan te worden wanneer levensmiddelen worden geïmporteerd, bijvoorbeeld als het gaat om residuen van stoffen die niet van nature in het product horen te zitten. Al met al kun je met een gerust gevoel je (volkoren) bammetje beleggen met een plakje kaas. En door.
Veroorzaakt zuivel osteoporose?
Kort maar krachtig: nee, zuivel veroorzaakt geen osteoporose. Sterker nog, de consumptie van zuivelproducten wordt in de meeste gevallen geassocieerd met een lager risico op osteoporose en fracturen als gevolg daarvan (8,9,10,11). Daarnaast lijkt de consumptie van zuivelproducten ook te beschermen tegen het ontstaan van diabetes type 2 (9,10), cardiovasculaire aandoeningen (10) en verschillende vormen van kanker (9,10). Wel zijn er verschillen op te merken in de soorten zuivel. Niet alle vormen van zuivel hebben hetzelfde effect. De gezondheidseffecten lijken het grootst bij het gebruik van magere zuivelproducten en kaas (8,9,10,11). De gedachte dat zuivelconsumptie bijdraagt aan een lagere botdichtheid en een grotere kans op osteoporose lijkt dus niet te kloppen. Maar waar komt die gedachte dan vandaan? Er zijn geografische verschillen als het gaat om de prevalentie van osteoporose. In West-Europa en Noord-Amerika komt osteoporose relatief vaak voor (12, 14). Dat valt niet alleen te verklaren vanuit de zuivelconsumptie. Genen spelen bijvoorbeeld een rol. Zo is het bekent dat mensen van het Kaukasische ras een minder goed botmetabolisme hebben dan mensen van het negroïde ras (12,13). Daarnaast spelen economische factoren, geografische factoren zoals blootstelling aan zonlicht en levensverwachting een rol. Mede door de toegenomen levensverwachting is er in Azië een flinke stijging te verwachten in het aantal mensen met osteoporose (14). De aanname dat er door een hoge zuivelconsumptie osteoporose ontstaat is dus een typisch gevalletje van een correlatie (samenhang); en geen causaal (oorzakelijk) verband.
Samengevat
- er is een nuttige en functionele reden dat zuivel in de Schijf van Vijf staat;
- je móet geen zuivel eten om aan je eiwitten en calcium te komen maar de meeste mensen eten nu eenmaal niet elke dag tofu en een halve kilo groene bladgroenten;
- niet alle zuivel is even gezond (maar dat is een open deur, wel jammer van dat roomijsje);
- in Nederland hoef je niet bang te zijn dat je antibiotica resistent wordt van het gebruik van zuivel (buiten de EU kan dat een ander verhaal zijn);
- de consumptie van zuivel wordt niet in verband gebracht met een hoger risico op osteoporose en botbreuken;
- de consumptie van (specifieke) zuivel(producten) wordt geassocieerd met een lager risico op verschillende chronische aandoeningen;
- en de levensles dat een correlatie iets anders is dan een causaal verband.
Bronnen
- Van Rossem, C.T.M. et al. The diet of the Dutch Results of the first two years of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. RIVM, 2016
- (2015). Richtlijnen Gezonde Voeding.
- Voedingscentrum (2018). Richtlijnen Schijf van Vijf.
- NZO (2019). Factsheet Duurzame Voedselketen – Antibiotica.
- overheid.nl – Regeling diergeneesmiddelen.
- overheid.nl – Wijziging van de regeling diergeneesmiddelen.
- overheid.nl – Besluit houders van dieren.
- Rozenberg, S. et al. Effects of Dairy Products Consumption on Health: Benefits and Beliefs–A Commentary from the Belgian Bone Club and the European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases. Calcif Tissue Int. 2016 Jan;98(1):1-17. doi: 10.1007/s00223-015-0062-x
- Thorning, T.K., Raben, A., Tholstrup, T., Soedamah-Muthu, S.S., Givens, I. and Astrup, A. Milk and dairy products: good or bad for human health? An assessment of the totality of scientific evidence. Food Nutr Res. 2016 Nov 22;60:32527. doi: 10.3402/fnr.v60.32527
- Gil, A. and Ortega, R.M. Introduction and Executive Summary of the Supplement, Role of Milk and Dairy Products in Health and Prevention of Noncommunicable Chronic Diseases: A Series of Systematic Reviews. Adv Nutr. 2019 May 1;10(suppl_2):S67-S73. doi: 10.1093/advances/nmz020
- Bian, S., Hu, J., Zhang, K., Wang, Y., Yu, M. and Ma, J. Dairy product consumption and risk of hip fracture: a systematic review and meta-analysis. BMC Public Health. 2018 Jan 22;18(1):165. doi: 10.1186/s12889-018-5041-5
- Cauley, J.A., Chalhoub, D., Kassem, A.M. and Fuleihan G.H. Geographic and ethnic disparities in osteoporotic fractures. Nat Rev Endocrinol. 2014 Jun;10(6):338-51. doi: 10.1038/nrendo.2014.51
- Ballane, G., Cauley, J.A., Luckey, M.M. and El-Hajj Fuleihand, G. Worldwide prevalence and incidence of osteoporotic vertebral fractures. Osteoporos Int. 2017 May;28(5):1531-1542. doi: 10.1007/s00198-017-3909-3
- International Osteoporosis Foundation. Facts and statistics.
Dank je wel voor de duidelijke en goed onderbouwde informatie. Nu wist ik wel dat melk goed voor je is. Maar van het FBDG had ik nog nooit gehoord, ik dacht dat het meer met lactose intolerantie te maken had.
Op internet las ik ook een keer dat iemand niks van melk moest hebben, want “melk is voor kalfjes”.
Maar dezelfde vrouw was wel.erg enthousiast over boter. Zou ze niet weten dat boter van melk wordt gemaakt en niets anders dan melk?
Wat fijn dat je uitlegt dat antibiotica niet in melk zit. Die regelgeving is er al vijftig jaar! Maar als mensen steeds Amerikaanse sites bezoeken voor hun informatie(waar die regel dus niet is) dan blijft dat misverstand terugkomen.
Die onzin staat niet alleen op Amerikanse websites, maar ook op Nederlandse websites van zelfbenoemde “deskundigen”.
Hierbij wil ik nog een aanvulling geven. Met ons Nederlandse voedingspatroon plassen we veel calcium uit. Dit komt door onze hoge consumptie van natrium (zout), fosfaat (frisdrank!), cafeïne, alcohol en eiwit. Allemaal bevorderen ze de ca-uitscheiding door de nieren. Daarom moeten we ook veel calcium innemen. Zoveel, dat daar zuivel voor nodig is. Ik denk dat dit een deel van de paradox is: we gebruiken veel zuivel en toch komt hier veel osteoporose voor.
Als we wat gezonder zouden eten, dus minder van bovenstaande voedingsstoffen, dan zouden we minder calcium nodig hebben en ook wel zonder melk kunnen. Maar dat vraagt een grote omslag in denk- en voedingspatroon.
Duidelijk stuk. Hopelijk leest diegene uit je begin het ook en met haar vele anderen die ergens de klok horen luiden maar niet weten waar de klepel hangt..
Volgens een natuurgeneeskundige in Hoogeveen heb ik een intolerantie voor lactose en schrijft lactase voor. Ik heb zo mijn twijfels of dat juist is. Hoe weet ik of ik een intolerantie voor lactose heb?
Beste Vera, ooit heb ik gelezen dat vloeibare melkproducten een filmlaagje op maag en darmslijmvlies achterlaten, wat verhindert dat nutriënten optimaal worden geabsorbeerd. Ergo; géén melkdrinken tijdens het eten, yoghurt of kwark met fruit eten, etc. Klinkt jou dit bekend in de oren?
Prettig stuk. Ik vind het steeds lastiger om melk te drinken en kwark te eten, met het beeld van die eenzame kalfjes in mijn achterhoofd. Dat blijft een lastig dilemma, ik ben dol op zuivel, maar wil niet meedoen aan de ‘verziekte’ (volgens wakker dier) cultuur van de melkveehouderij. Ik ben benieuwd hoe anderen daar mee om gaan.
Beste Arthur, ieder zoogdier drinkt moedermelk, totdat het in staat is om zelf voedsel te verzamelen. De mens is het enige zoogdier dat na de zoogtijd melk blijft drinken, mede omdat de zuivelindustrie (een belangrijke poot onder onze economie) met prachtige verhalen en spotjes propageert dat dit erg gezond is; we gaan er zelfs voor onder een koe hangen!
Melk bevat het melksuiker ‘lactose’, tijdens de zoogperiode produceert het kalf, de baby etc. het enzym ‘lactase’, dat het mogelijk maakt om lactose in de dunne darm te kunnen absorberen. Na de zoogtijd stopt het babylichaam geleidelijk met de aanmaak van deze ‘lactase’ omdat dat niet meer nodig is. Biologisch zit ons metabolisme zo mooi in elkaar dat er géén stofjes worden aangemaakt die niet langer nodig zijn. Dit betekent dat ieder mens na de borstvoeding min of meer lactose intolerant wordt. Sommige mensen worden erg ziek na consumptie van melkproducten en zijn dan geholpen met lactase tabletten, om toch te kunnen blijven genieten van die heerlijk zuivel die we niet meer nodig hebben. Katachtige gaan aan de diaree na het drinken van melk, als ik zelf een roomijsje heb gegeten zal mijn vriendin niet naast me in de auto willen zitten, ik krijg dan een kramperig en opgeblazen gevoel in de buik en de winden die ik produceer stinken werkelijk enorm. Heerlijk gezond, Joris driepinter!
Nederland Zuivelland
Houdt dit in gedachten
‘Sommige mensen beweren dat melkprodukten noodzakelijk zijn voor het calcium. We worden in de waan gebracht dat melk een belangrijke bron van calcium is, en dat als we geen melk drinken, onze tanden uitvallen en onze botten knakken. Om te beginnen is het calcium in koeiemelk veel grover dan in mensenmelk, en verbonden met caseïne. Dat belet dat het calcium absorbeer wordt. Ten tweede consumeren de meeste melkdrinkers en kaaseters ge pasteuriseerde, gehomogeniseerde of op andere bewerkte produkten. Deze bewerking degradeert het calcium, en maakt het moeilijk bruikbaar. Zelfs als rauwe produkten worden geconsumeerd, bevat melk zoveel potentieel schadelijke ingrediënten, dat het geen enkel goed doet. Je eet toch ook geen tabaksbladeren omdat ze zoveel aminozuur bevatten? Het menselijk lichaam heeft een opvallend groot aanpassingsvermogen, maar koeiemelk is domweg niet bestemd voor de mens.*
Het is een feit dat alle groene groenten calcium bevatten. Alle (rauwe) noten bevatten calcium. En rauw sesamzaad bevat meer calcium dan enig ander voedsel op aarde. Ook bevat het meeste fruit een ruime hoeveelheid calcium. Als je dagelijks fruit en groente eet en nu en dan een paar rauwe noten, kun je geen gebrek aan calcium hebben. De beste calciumbronnen zijn sesamzaad, alle rauwe noten, kelpzeewier, alle groene groenten en geconcentreerd fruit zoals dadels, vijgen en pruimen. En als je je nog steeds ongerust maakt, strooi dan wat rauw sesamzaad over je sla of groenten, en je kunt geen calciumgebrek hebben, zelf al zou je het willen. We zijn beslist niet afhankelijk van onze rundervrienden voor calcium. Waar haalt de koe al het calcium vandaan? Graan en gras! Koeien drinken zeer beslist geen melk ervoor en eten geen kaas.
Het is belangrijk dat we de rol van calcium in het menselijk lichaam goed begrijpen. Een van de voornaamste functies is het zuur in het lichaam te neutraliseren. Veel mensen die denken dat ze gebrek aan calcium hebben, volgen een heel zuurrijk dieet, waardoor het calcium in hun lichaam voortdurend wordt gebruikt om het weer te neutraliseren. Ze krijgen genoeg calcium naar binnen, maar het wordt constant verbruikt. ALLE MELKPRODUTEN BEHALVE BOTER ZIJN UITERST ZUURVORMEND. Boter is een vet en derhalve neutraal. Omdat vet de digestie van proteïne vertraagd, is het beter geen boter met proteïne te eten. Maar boter kan wel worden gegeten met koolhydraten. De ironie is dat mensen melkprodukten eten voor het calcium, en dat het bestaande calcium in hun lichaam wordt gebruikt om het effect te neutraliseren van de melkprodukten die ze eten. Het gaat er niet om je lichaam te overladen met calcium, maar je eetgewoonten zo te veranderen, dat er minder calcium in het lichaam wordt gevormd. Op die manier wordt het calcium ten volle benut.
* Herbert M. Shelton, Ph.D. The Hygienic Care of Children. Bridgeport, Connecticut Natural Hygiene Press, 1970.
N.W. Walker. Diet and Salad Suggestions. Phoenix, Arizona: Norwalk Press, 1971
Hannah Ailen. ‘Lesson 33, Why We Should Not Eat Animal Products in Any Form.’ In The Life Science Healt System, Austin, Texas Life Science 1984.’
P.S. De zuivel (en vleesindustrie) heeft wel degelijk een bepalende rol in ons kikkerlandje. Hoe zou onze economie er anders uit moeten zien? Naast ethiek, milieu, de eerder besproken gezondheid, wat vinden wij oprecht van belang?
Het lijkt nu toch of er zelfbenoemde specialisten een reactie geven en dan toch ook weer refererend aan Amerikaans onderzoek….
Volgens mij zit het meer in ‘alles met mate’. Als je kookboeken van nu en die van pakweg 100 jaar geleden naast elkaar legt, zijn de porties soms wel verviervoudigd!!
Whhhaaaaaaa zo verwarrend dit. Wetenschappers, artsen, voedingsdeskundige, kortom: onderbouwde mensen met verstand van zaken, hebben totaal tegenovergestelde meningen over zuivel. Of zuivel al dan niet gezond is voor een mens, hangt af van welke hoek je het bekijkt. Zuivel is een goede bron van eitwitten. Het kan een nuttige aanvulling in je eetpatroon zijn om aan voldoende proteïne te komen, zonder dat je veel vlees moet consumeren. Verder bevat het inderdaad calcium, vitamine B12 en andere goede voedingsstoffen. Vanuit dat oogpunt is het dus een gezond product.
De contra komt vooral vanuit de wetenschap die gezondheid beoordeelt vanuit oorsprong en evolutie van de mens. In de natuur zou de mens (en geen enkel ander dier) melk blijven drinken op volwassen leeftijd. En al zeker niet de melk van een andere diersoort. Uit onderzoek blijkt ook dat ons gestel daar niet voor gemaakt is en de vele mensen met lactoseintollerantie zijn daar een bewijs van.
Om mijn persoonlijke mening te vormen, vind ik het argument van “onze natuur” toch wel belangrijk. Ik eet wel wekelijks kaas en yoghurt maar ik laat zuivel toch niet zo een prominente plaats innemen in mijn voedingspatroon, als de gemiddelde Nederlander (ik ben ook een Belg trouwens😜). Volgens mij wissel je best af en toe eens af met sojayoghurt of amandelmelk en eet voldoende noten, groenten, peulvruchten. Dan heb je echt niet dagelijks zuivel nodig.