Soms moet je ver weg gaan om te zien wat je thuis allemaal hebt. Zo gaf mijn recente reis naar Nepal me een nieuwe kijk op onze voedingszorgen of -hypes. Terwijl wij ons te buiten gaan aan groene smoothies met superfoods, uit angst voor vitaminetekorten en welvaartsziekten, is daar een heel volk wat zich voedt van een enkel gerecht: Dal Bhat, oftewel rijst met linzen. De vraag die zich daarbij opdringt aan een voedingswetenschapper: hoe erg is dat eigenlijk?

voedingszorgena

De supermarkt als ruimteschip

Net weer teruggekomen van mijn rondreis door Nepal, geniet ik van een volkorenbroodje met oude kaas en een frisse salade alsof ik in een 5 sterren restaurant dineer. Mijn maag is nog niet helemaal hersteld van het Nepalese voedsel, dus ik probeer met terughoudendheid te genieten van al die luxe in mijn koelkast. Tijdens het eerste bezoek aan de supermarkt in weken, besefte ik hoe bizar veel daar in die schappen ligt. Een supermarkt is een soort ruimteschip in vergelijking tot de markten in Kathmandu. Als het vlees daar op de hoek van het marktplein in de zon vers geslacht wordt, hebben de vliegen een feestmaaltijd. Geen verrassing is dat de meeste toeristen plots vegetarier zijn. En ook Nepali eten niet regelmatig vlees. Voedsel is schaars, en vaak prijzig. Een gids vertelde me dat een zak linzen ongeveer een dagloon kost: iets minder dan een euro. Nepali eten daarom twee keer per dag hetzelfde, namelijk het nationale gerecht Dal Bhat (letterlijk ´rijst met linzen´).

Als voedingswetenschapper is het moeilijk te geloven dat een heel volk zich voornamelijk voedt met 1 enkel gerecht. Het staat in schril contrast met onze westerse hypochondrische houding tegenover voedsel. Terwijl we de alom aangeboden lekkernijen bijna niet kunnen ontwijken, geloven we heilig dat we superfoods nodig hebben om geen tekorten te krijgen. Is Dal Bhat dan het ultieme superfood, of sturen wij al ons chiazaad en tarwegras beter meteen naar Nepal?

Wat cijfers

De gemiddelde levensverwachting in Nepal is 68, in Nederland 74 jaar. Obesitas komt nagenoeg niet voor in Nepal (1,5%), terwijl 16,1% van de Nederlanders obees is. Dat het gemakkelijk is voldoende energie binnen te krijgen blijkt ook uit de cijfers voor te lage energie-inname: dat is minder dan 5% in Nederland tegenover 7,8% in Nepal . In Nepal wordt 18% van de kinderen geboren met ondergewicht, tegenover 6% in Nederland (1). Dat komt mede doordat 24% van de vrouwen in Nepal ondervoed is vanwege een hoge fysieke werkdruk, slechte voedingskennis en een gebrek aan extra voeding tijdens zwangerschap en lactatie. Bijna de helft van de kinderen onder 5 jaar is chronisch ondervoed en 40% heeft daarbij ook ondergewicht (2).

Gek genoeg zijn risicofactoren voor chronische ziekten zoals een hoog bloedglucose of een hoge bloeddruk hoger in Nepal dan in Nederland. In Nepal heeft 9-10% van de bevolking risico op diabetes (hoog bloedglucose) en 26-29% een hoge bloeddruk. In Nederland heeft 4-6% te hoge bloedsuikers en 17-29% een te hoge bloeddruk (vrouwen minder dan mannen) (1). Vanuit mijn ervaring met het eten daar, verwacht ik dat dit komt door de kwaliteit van het voedsel: meer geraffineerde suikers en minder volkorenproducten.

Toch komen welvaartsziekten zoals hart-en vaatziekten in beide landen ongeveer evenveel voor. Alleen kanker speelt een grotere rol in Nederland dan in Nepal. En longziekten komen meer voor in Nepal, al is dat goed te verklaren door de stedelijke vervuiling en een groter aantal rokenden. Zijn onze welvaartsziekten dan te verklaren vanuit een vitaminetekort? Nee. Ondanks dat niet alle Nederlanders precies eten volgens de Richtlijnen Goede Voeding, zijn vitaminetekorten relatief onbekend. Alleen voor specifieke groepen zijn tekorten bekend, zoals foliumzuur voor vrouwen die zwanger willen worden en vitamine D voor kinderen en ouderen (3). Waarschijnlijker is de overconsumptie van voornamelijk bewerkt voedsel als boosdoener.

voedingszorgen

De voedingswaarde van Dal Bhat

Het nationale gerecht Dal Bhat bestaat uit rijst, een dunne linzensoep, curry van groente, wat spinazie en pickles (een soort pittige saus), geserveerd met papadum. Hier zitten zo´n beetje alle ingredienten in waarover ze beschikking hebben. Vanwege de gevarieerde samenstelling van de maaltijd, zit er relatief veel voedingswaarde in de maaltijd. Koolhydraten stammen vooral uit de rijst en aardappelen, onverzadigde vetten uit de olie in de curry, eiwit uit de rijst en peulvruchten, en voedingsvezels uit de linzen, groenten en spinazie. De soep brengt het nodige zout en vocht. Vitaminen en mineralen worden geleverd door het samenspel van de vele ingredienten. Aangezien linzen de voornamelijke eiwitdrager zijn, is het nogal afhankelijk van de dikte van de linzensoep (en daarmee de welvaart van de kok) of het gerecht wel of niet voldoende eiwit bevat (4,5)

Het is interessant te zien dat Nepali (waarschijnlijk onbewust) met weinig middelen toch een redelijk volwaardige maaltijd op tafel weten te toveren. Het geheim lijkt te zitten in de combinatie van verschillende kleine onderdelen van de maaltijd die elkaar verrijken.

De moraal van dit verhaal

Onze voedingsstatus is wellicht niet optimaal, maar bevat ook geen merkbare tekorten. Bovendien is zij gemakkelijk te optimaliseren met gewone beschikbare voedingsmiddelen en een grotere zelfdiscipline in het omgaan met onze overvloed. De gerelateerde gezondheidsrisico´s bestaan namelijk eerder vanwege overconsumptie dan onderconsumptie. We hebben dus echt geen speciale voedingsmiddelen nodig, maar we zouden wel iets meer moeite kunnen doen om met onze overvloed verstandig om te gaan. Het inzicht uit Nepal heeft me geleerd dat zelfs als je in een land woont waar het je heel erg moeilijk gemaakt wordt om enigszins gezond te eten, je met creativiteit en eenvoud heel ver kunt komen. Het simpele gerecht ´rijst met linzen´ heeft een grotere voedingswaarde dan de gemiddelde snelmaaltijd bij ons. Laten we het onze medemens en onszelf dus iets gemakkelijker maken: doneer je superfoods en andere overvloed naar Nepal en help jezelf en de mensen die het echt nodig hebben.

Bronnen

  1. who.int. Geraadpleegd 18.05.2016.

  2. Bhandari, S., & Banjara, M. R. (2015). Micronutrients Deficiency, a Hidden Hunger in Nepal: Prevalence, Causes, Consequences, and Solutions. International Scholarly Research Notices, 2015, 1–9. http://doi.org/10.1155/2015/276469
  3. volksgezondheidenzorg.info Geraadpleegd 20.05.2016.
  4. voedingswaardetabel.nl Geraadpleegd. 20.05.2016.
  5. Eetmeter. Voedingscentrum. Geraadpleegd 20.5.2016.