Nutriscore: een FOP-label!

“Zo wordt pizza gezonder dan thee”(1) en andere indrukwekkende titels doorbraken de kerstsfeer eind vorig jaar. Waar wij in België ondertussen al aan gewend zijn, is in Nederland onderwerp van menig debat: de Nutriscore. En hoewel het er nu toch écht lijkt te komen, vertellen weinig artikels  je nu précies wat dat ding is. Wel, over een paar minuten weet jij wàt het is, wat je ermee moet doen en kan je het zelfs zelf uitrekenen. Here we go!

Wat is de Nutriscore?

De Nutriscore is een FOP-label of voluit een front-of-pack label (maar de afkorting is leuker, toch? 😉) (2–5). Het staat dus op de voorkant van de verpakking, in tegenstelling tot de ingrediëntenlijst en voedingswaardetabel. In 2013 was de Franse overheid alle onbekende labeltjes op het eten beu en betaalde €2.2 miljoen aan een panel wetenschappers met de opdracht: maak hét ultieme labeltje, zodat we die andere kunnen dumpen (6–9). Na enkele grootschalige onderzoeken was het klaar: het meest zichtbare, meest verstaanbare en meest geliefde labeltje in heel Frankrijk (8–11). Goed, hoe ziet dat ultieme labeltje er dan uit (zie figuur 1)? Wel, de Nutriscore is een kleurencode met 5 categoriën: A, de gezondste keuze, is groen. E, de meest ongezonde keuze, is oranje. Dit betekent niet dat A gezond is, maar daar kom ik later op terug.

Figuur 1: Mogelijke opties van de Nutriscore. A (donkergroen) is de gezondste optie, E (donker oranje) is de minst gezonde (8).

Welk kleurtje op welke verpakking komt, wordt berekend met een eenvoudig wiskundig programma’tje (8,12). De Nutriscore geeft goede punten als het product meer eiwitten (proteïnen), fruit, groenten, vezels, noten en peulvruchten bevat. Slechte punten krijgt het dan weer voor meer calorieën, vet, suiker en zout. Als je die goede en slechte punten optelt, krijg je een totale waarde tussen -15 en +40 en deze bepaalt de lettercode (en dus de kleur).

Om dit hele proces iets transparanter te maken, is het fijn om het zelf een keer te doen. Laten we even kijken naar een blikje ice tea (Lipton, original). Dit is de voedingswaardetabel (we gebruiken de waarden per 100 milliliter):

Figuur 2: Voedingswaardetabel van een blikje Lipton Ice Tea Original (13)

Voor we de Nutriscore berekenen, moeten we eerst bepalen of we een drank, een vetstof, kaas of een ander voedingsmiddel hebben. In dit geval is het een drank, dus volgen we het aangeduide pad (zie figuren hieronder).

• Stap 1: We berekenen eerst de ‘Strafpunten’. Ice tea bevat 84 kJ per 100ml. Dit krijgt dus meteen al 3 punten. We hebben 4.5 gram suiker en <0.1 gram verzadigde vetten per 100 milliliter. Dit geeft ons respectievelijk 3 punten en 0 punten. Tot slot drinken we 0.11 gram (dus 110mg) zout per 100ml. Dit geeft  1 strafpunt. In totaal hebben we 7 strafpunten (van maximum 40). Vervolgens berekenen we de ‘Bonuspunten’: Ice tea bevat geen groenten of fruit, geen vezels en <0.5 gram proteïnen (eiwitten) per 100 milliliter. Dit geeft ons 0, 0 en 0 goede punten (maar dat konden we verwachten van een soft drink…).

Figuur 3a: Zo vind je de Nutriscore van Lipton Ice Tea. (Aangepast van (8))

• Stap 2: Nu berekenen we de finale eindscore. We hebben minder dan 11 strafpunten, dus nemen we het rechtse pad. De eindscore berekenen we nu door de Strafpunten (7) te verminderen met de Bonuspunten (0). Zoals je kan zien, tellen de proteïnen mee. Onze totale score is 7-0 = 7.

Figuur 3b: Zo vind je de Nutriscore van Lipton Ice Tea. (Aangepast van (8))

• Stap 3: Volgens de tabel, hebben we Nutriscore D. Kijk eens aan, zo berekenen ze dat dus!

Figuur 3c: Zo vind je de Nutriscore van Lipton Ice Tea. (Aangepast van (8))

Stap 1: Bepaal Strafpunten en Bonuspunten. Stap 2: Bepaal Eindscore. Stap 3: Bepaal Nutriscore.

Doordat softdrinks geen vetten en relatief weinig caloriën bevatten, is het pad voor dranken anders dan voor vaste voeding. Aangezien vetstoffen nu eenmaal voor bijna 100% uit vet bestaan, krijgt dit ook een aangepaste berekening (een ander pad). Kaas heeft ook zijn eigen pad bij het berekenen van de eindscore, omdat dit een belangrijke eiwitbron is en men dus steeds de eiwitten mee in rekening wil brengen. Voor vaste voeding, kaas en vetstoffen moet je dus een ander pad volgen dan wij hierboven volgden. De methode is wel dezelfde. Ik zet onderaan deze blog nog een voorbeeldje van vaste voeding voor de liefhebbers. Als je dit overigens veel werk vindt, maar het toch graag een keer narekent, vind je een Excel-sheet die dit allemaal voor jou berekent bij deze link. Als je gewoon even snel 1 product wil berekenen, kan je deze invulboxjes gebruiken.

Goed, nu weet je wat de Nutriscore is. Zoals je wellicht in de krant hebt gelezen, is het niet beperkt gebleven tot Frankrijk. Ondertussen hebben België (2018), Spanje (2018) en Duitsland (2019) deze ook ingevoerd (14–16). Ik woon zelf in België en geloof me vrij, er is geen ontkomen aan. Ook Nederland sloot zich aan (2019), maar wil de berekingen eerst in lijn trekken met de Schijf van 5 voor deze officiëel ingevoerd wordt (zie infokader onderaan) (17). In Italië zal je het labeltje niet terugvinden: de Italianen willen niets weten van labeltjes en dus ook niet van de Nutriscore (18). Er zijn ook enkele merken die, onafhankelijk van het land, de Nutriscore adopteerden. Dit zijn onder meer Alpro, Danone, McCain en Materne. Goed om te weten: Wanneer een merk zich aansluit bij de Nutriscore voor 1 product, is dit verplicht deel te nemen met alle producten binnen 2 jaar tijd (8). Dus nee, ze kunnen niet enkel A en B erop drukken en D en E verzwijgen 😉.

Waarom FOP-labeltjes?

Misschien vraag je je wel af waarom al die labeltjes in ’s hemelsnaam nodig zijn? De verpakking ziet er toch best leuk uit zonder al die rompslomp? Wel, zoals je misschien weet is de voedingswaardetabel al enige tijd verplicht. Enkele onderzoeken hebben echter uitgewezen dat niemand (<7% van de bevolking) ernaar kijkt (5,19). Dit komt waarschijnlijk doordat mensen het een ingewikkeld ding vinden, de lettertjes vaak vervelend klein zijn en weinig mensen het leuk vinden pakjes uit rekken te nemen, om te draaien en weer terug te zetten (20–23). Gezien we onze voedingskeuze gemiddeld binnen 35 seconden maken, is dit hele gebeuren er vaak niet bij (19).

Maaar… 63% van de bevolking kijkt wél naar labeltjes op de vóórkant van de verpakking (19). Dus ja, daarom FOP-labels!

Maar het gaat verder dan dat. Eigenlijk kunnen we zeggen dat de Nutriscore 3 doelen heeft:

1. De keuze makkelijker maken voor mensen die liever wat gezonder eten. Laat me even een voorbeeldje geven: In de winkel om de hoek verkopen ze bij ons parkkonijn. Nu was het me opgevallen dat de konijntjes van 1 kwekerij 1% vet hadden (mager vlees), maar konijntjes van een andere kwekerij meer dan 10% vet (gemiddeld vet vlees). Dus draaide ik steeds, met zeer veel geduld, de pakjes om, zodat ik de voedingswaardetabel kon bekijken (zie figuur 4). Sinds ze de Nutriscore op het pakje drukken, hoeft dat niet meer: Het magere konijntje heeft score A, het vettere heeft Nutriscore B. En zo hoef ik niet eindeloos pakjes om te draaien: Ik kies er 1 met A, check even dat éne pakje voor de zekerheid en ja hoor, altijd goed.

Figuur 4: Schijnbaar identieke konijnen verschillen van Nutriscore door een verschil in vet (links mager, rechts vetter).

Een ander voorbeeldje is het volgende: Mijn vader is gek op fruityoghurt. Maar er zijn ontzettend veel verschillende soorten. De éne schreeuwt “met superfoods!”, de andere “zonder toegevoegde suikers!” Je kan alle pakjes omdraaien, of er alvast wat uitsluiten met de Nutriscore (zie figuur 5):

Figuur 5: Drie fruityoghurt-varianten van dezelfde fabrikant. Links en midden met Nutriscore C, rechts met Nutriscore A (24).

De rechtse draai ik even om, de twee andere laat ik gewoon staan. Als we dit even checken op de ingrediëntenlijst en de voedingswaardetabel, zien we dat het Nutriscore verschil wordt veroorzaakt door de toevoeging van room (meer verzadigd vet) en suiker.

2. Volgens de ‘Dual process theory’ van gedragseconomie, nemen we beslissingen volgens twee patronen (25–29): het eerste systeem is een snel, intuïtief systeem, je ‘autopiloot’ zeg maar. Het is de reden dat iemand op dieet toch snel even dat chocolaatje neemt, hoewel hij écht wel wil afvallen. Het tweede systeem is trager en rationeler: we denken na. De Nutriscore werkt dus op dit tweede systeem voor de voorbeelden hierboven. Maar sommige mensen zijn nu eenmaal niet geïnteresseerd in gezonder eten! Informatie op de achterkant van het pak kan je negeren. Maar een duidelijk FOP-label zie je ongetwijfeld, of je dat nu wil of niet. Omdat 40% van de wereldbevolking lijdt aan overgewicht (30,31), hoopt men dat de Nutriscore ook gaat werken op het eerste systeem, die autopiloot. Want zonder erbij na te denken, heb je dat FOP-label wel gezien! Dit noemen ze “nudgen” ofwel een duwtje in de rug geven, de gezondere kant op (32). Denk bijvoorbeeld maar aan dat schuldgevoel nadat je Nutriscore E op hebt…
3. Het is niet aantrekkelijk voor bedrijven als er een Nutriscore D of E op hun pakje staat. En als de concurrent dan nog eens A of B heeft, is dat helemaal niet zo fijn. Fabrikanten passen hun recepten een beetje aan om een betere Nutriscore te krijgen: wat minder vet, suiker of zout. En dat komt de consument natuurlijk ten goede! Zo haalt Lipton Ice Tea een eindscore van 5 (ipv 7, zie figuur 3) indien ze het zoutgehalte en suikergehalte verlagen. Daarmee komen ze dan net in Nutriscore C ipv de D die we hierboven berekenden!

Je vraagt je misschien af of het minderen van suiker leidt tot het verhogen van zoetstoffen? De blog van mijn collega Vera geeft je daar een duidelijke kijk op!

Wat moet ik ermee?

Zoals de voorbeelden hierboven aantonen, kan je de Nutriscore gebruiken om gezondere alternatieven te vinden. Maar, ik zei het al in het begin, Nutriscore A betekent niet meteen dat het gezond is! De Nutriscore is bedoeld om producten van dezelfde soort te vergelijken. Yoghurt met Nutriscore A is dus gezonder (bv. minder vet en suiker) dan yoghurt met Nutriscore C. Dit mag je niet vergelijken met je blikje Cola Light (Nutriscore B) of een pizza! Je kan wel zien hoe een pizza met veel groenten gezonder (Nutriscore B, bv. Dr. Oetker Yes it’s Pizza- Spinazie of Dr. Oetker Ristorante Vegetale) is dan een Quattro Formaggi (D, bv. Dr. Oetker Casa Di Mama). Maar die pizza met Nutriscore B is dus niet gezond en géén volwaardige vervanger voor yoghurt met Nutriscore B.

Als je producten van dezelfde soort gaat vergelijken, kan de Nutriscore handig zijn. Hiermee moet je rekening houden (8,9):

• De Nutriscore wordt berekend per 100 gram of 100 milliliter. Je gebruikt geen 100 gram olijfolie en je pizza weegt een stuk meer dan 100 gram
• De Nutriscore wordt berekend op het verkochte product. Frietjes hebben een Nutriscore A (of B) in de winkel, omdat het eigenlijk gewoon gekookte (of voorgebakken) aardappelstokjes zijn. Ze hebben GEEN Nutriscore A meer na het frituren
• De Nutriscore houdt geen rekening met allergenen. Dat moet je dus zeker zelf nog checken als je allergisch bent
• De Nutriscore gaat over 1 product, niet over een evenwichtig dieet. Dat moet je dus nog steeds zelf samenstellen! Zoals je in de berekeningen kan zien, houdt het ook enkel onrechtstreeks rekening met vitaminen en mineralen. Soms moet je ook even afwijken van de Nutriscore: Zo heeft een sporter voor zijn wedstrijd voldoende suikers nodig

De Nutriscore houdt geen rekening met het soort suiker (bv. rietsuiker of honing), maar zoals ik reeds uitlegde in deze blog, is dat niet erg.

Samenvatting

Kort samengevat: De Nutriscore is een label op de voorkant van je verpakking en wordt berekend op basis van (slechte punten) calorieën, suikers, verzadigd vet, zout en (goede punten) groenten, fruit, vezels en eiwitten. Je kan het gebruiken om snel producten van dezelfde soort te vergelijken. Ik denk dat de basisconclusie hier wellicht is: Laat je ‘nudgen’ naar gezondere keuzes, maar vergeet zeker je gezond verstand niet! En als je écht zeker wil zijn: dubbelcheck de Nutriscore op de voedingswaardetabel! 😊

Aangepaste Nutriscore in Nederland

In Nederland worden de lessen gezonde voeding vaak gegeven vanuit de Schijf van Vijf (33). Dit taartdiagram geeft weer wat je iedere dag zou moeten eten en in welke verhoudingen. Het bestaat uit de volgende taartpunten: Melk(producten), groente-fruit-aardappelen, vlees-vis-kaas-eieren-peulvruchten, vetten en volkoren graan(producten). In België kennen wij dit als de voedingsdriehoek, maar dan zonder de restgroep. Een praktisch voorbeeld van de Schijf van Vijf is brood: volkoren brood staat in de Schijf van Vijf, wit brood niet. Hier houdt de Nutriscore echter geen rekening mee. Verschillende witte broden scoren A of B (24,34). Zoals ik ook reeds aanhaalde, wordt de Nutriscore berekend op 100 gram van het verkochte (bv. ongebakken) product. Voor friet een A of B dus, voor olijfolie een C. Friet staat niet in de Schijf van Vijf, olijfolie wel.

Door de mismatch tussen deze twee systemen, zijn Nederlandse voedingsexperts bang dat consumenten in verwarring geraken en dit uiteindelijk leidt tot het wantrouwen van alle systemen (17). Nederland besliste dan ook dat zij de Nutriscore eerst gaan aanpassen voor de invoer. Deze is gepland in 2021. Waarom dit in België niet is? Misschien omdat we de Schijf van Vijf niet (of amper) kennen en slechts een enkeling bewust de voedingsdriehoek volgt. Hoe de mismatch tussen onze buurlanden opgelost wordt, is nog niet bekend. We houden het in elk geval goed in ‘t oog!

EXTRA: Voorbeeldje vaste voeding: koffieleutjes (zie figuur 7)

Dit is de voedingswaardetabel van koffieleutjes (Lotus Original zonder chocolade):

Figuur 6: Voedingswaardetabel per 100 gram voor Lotus Koffieleutjes Original (13,35).

Stap 1: Strafpunten: Per 100 gram hebben we 2032kJ, 38.1 gram suiker, 8 gram verzadigde vetzuren en 0.92 gram (920mg) zout. Dit geeft (respectievelijk) 6+8+8+10 = 32 strafpunten (van maximum 40).

Figuur 7a: Zo bereken je de Nutriscore voor koffieleutjes! (Aangepast van (8))

Bonuspunten: koffieleutjes bevatten geen groenten of fruit (0% dus 0 punten), 1.3 gram vezels per 100  gram (1 punt) en 4.9 gram eiwitten (4 punten).

Stap 2: Totale eindscore: We hebben meer dan 11 strafpunten en het is geen kaas (→ we nemen de linkse tak). We scoren minder dan 5 punten op groenten en fruit (→ we nemen de middelste tak). Zoals je kan zien, tellen proteïnen nu niet meer mee voor de totale eindscore. Eindscore: strafpunten – punten voor vezels – punten voor groenten en fruit = 32 – 1 – 0 = 31. Stap 3: We krijgen nutriscore E.

Figuur 7b&c: Zo bereken je de Nutriscore voor koffieleutjes! (Aangepast van (8))

Bronnen

1. Kamsma M. Zo wordt pizza gezonder dan thee. Nrc [Internet]. 2019 Nov 26; Available from: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/26/zo-wordt-pizza-gezonder-dan-thee-a3981758
2. Hawley KL, Roberto CA, Bragg MA, Liu PJ, Schwartz MB, Brownell KD. The science on front-of-package food labels. Public Health Nutr. 2013;16(3):430–9.
3. Hersey JC, Wohlgenant KC, Arsenault JE, Kosa KM, Muth MK. Effects of front-of-package and shelf nutrition labeling systems on consumers. Nutr Rev. 2013;71(1):1–14.
4. Kleef E Van, Dagevos H. The Growing Role of Front-of-Pack Nutrition Profile Labeling: A Consumer Perspective on Key Issues and Controversies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2015;55(3):291–303.
5. Julia C, Hercberg S. Nutri-Score: evidence of the effective-ness of the French front-of-pack nutrition label. Ernaehrungs Umschau [Internet]. 2017;64(12):181–7. Available from: https://www.ernaehrungs-umschau.de/fileadmin/Ernaehrungs-Umschau/pdfs/pdf_2017/12_17/EU12_2017_WuF_Nutriscore_englisch.pdf
6. Mialon M, Julia C, Hercberg S. Nutri-score saga in France: how food industry actors tried to influence public health policies and public opinion. World Nutr. 2018;9(2):109–20.
7. Egnell M, Talati Z, Hercberg S, Pettigrew S, Julia C. Objective understanding of front-of-package nutrition labels: An international comparative experimental study across 12 countries. Nutrients. 2018;10(10).
8. Julia C, Hercberg S. Development of a new front-of-pack nutrition label in France: the five-colour Nutri-Score. Public Heal Panor. 2017;3(4):537–820.
9. Ministère des Affaires Sociales et de la Santé. Etiquetage nutritionnel simplifié. 2017.
10. Swientek B. Uncanny Developments. Beverage Ind. 2001;92(12):38–9.
11. Kauppinen-Räisänen H. Strategic Use of Colour in Brand Packaging By. Packag Technol Sci [Internet]. 2014;29(January):663–76. Available from: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/pts.893/abstract
12. Julia C, Charpak Y, Rusch E, Lecomte F, Lombrail P, Hercberg S. Promoting public health in nutrition: Nutri-Score and the tug of war between public health and the food industry. Eur J Public Health. 2018;28(3):396–7.
13. Colruyt [Internet]. 2020. Available from: https://www.colruyt.be/nl/producten
14. Het Laatste Nieuws. De Block lanceert nutri-score : nieuw label dat voeding score geeft op basis van gezondheid. Het Laatste Nieuws [Internet]. 2018; Available from: https://www.hln.be/nieuws/binnenland/de-block-lanceert-nutri-score-nieuw-label-dat-voeding-score-geeft-op-basis-van-gezondheid~aa1ea1e9/
15. Nutri Sore Label Lands in Spain. ItalianFOOD.net [Internet]. 2018 Nov; Available from: https://news.italianfood.net/2018/11/29/nutri-score-label-lands-spain/
16. Vlaams Instituut Gezond Leven. Nutri-Score [Internet]. [cited 2020 Jan 18]. Available from: https://www.gezondleven.be/themas/voeding/beleid/voedingslabels/nutri-score-label
17. Voedingsjungle. Voedselkeuzelogo [Internet]. 2019. Available from: https://voedingsjungle.nl/voedselkeuzelogo/
18. Muller L, Prevost M. What cognitive sciences have to say about the impacts of nutritional labelling formats. J Econ Psychol [Internet]. 2016;55:17–29. Available from: http://dx.doi.org/10.1016/j.joep.2016.01.005
19. Grunert KG, Fernández-Celemín L, Wills JM, Bonsmann SSG, Nureeva L. Use and understanding of nutrition information on food labels in six European countries. J Public Health (Bangkok). 2010;18(3):261–77.
20. Boon H, Bozinovski N. A Systematic Narrative Review of the Evidence for Labeling of Natural Health Products and Dietary Supplements. J Altern Complement Med. 2019;25(8):777–88.
21. Brand J, Wansink B, Cohen A. Frosting on the cake: Pictures on food packaging bias serving size. Public Health Nutr. 2016;19(12):2128–34.
22. Cowburn G, Stockley L. Consumer understanding and use of nutrition labelling: a systematic review. Public Health Nutr. 2005;8(1):21–8.
23. Talati Z, Norman R, Pettigrew S, Neal B, Kelly B, Dixon H, et al. The impact of interpretive and reductive front-of-pack labels on food choice and willingness to pay. Int J Behav Nutr Phys Act. 2017;14(1):1–10.
24. Delhaize. Hemiksem; 2020.
25. Elen M, D’Heer E, Geuens M, Vermeir I. The influence of mood on attitude-behavior consistency. J Bus Res. 2013;66(7):917–23.
26. Huyghe E, Verstraeten J, Geuens M, Van Kerckhove A. Clicks as a healthy alternative to bricks: How online grocery shopping reduces vice purchases. J Mark Res. 2017;54(1):61–74.
27. de Ridder D, Kroese F, de Vet E. Nudging: next questions. Bestuurskunde. 2016;25(3):46–52.
28. Van Damme J, Caluwaerts D, Brans M. Nudging in Vlaanderen 1. Vlaams Tijdschr voor Overheidsmanag. 2016;5–16.
29. Vlaev I, King D, Dolan P, Darzi A. The theory of practice and nudging. 2016;76(August):550–61.
30. Afshin A, Forouzanfar MH, Reitsma MB, Sur P, Estep K, Lee A, et al. Health effects of overweight and obesity in 195 countries over 25 years. N Engl J Med. 2017;377(1):13–27.
31. González-Muniesa P, Mártinez-González MA, Hu FB, Després JP, Matsuzawa Y, Loos RJF, et al. Obesity. Nat Rev Dis Prim. 2017;3.
32. Broers VJV, De Breucker C, Van Den Broucke S, Luminet O. A systematic review and meta-analysis of the effectiveness of nudging to increase fruit and vegetable choice. Eur J Public Health. 2017;27(5):912–20.
33. Voedingscentrum. Gezond eten [Internet]. Available from: https://www.voedingscentrum.nl/nl/gezond-eten-met-de-schijf-van-vijf.aspx
34. Delhaize. E-shop Delhaize [Internet]. Available from: https://www.delhaize.be/nl-be/shop?cmpid=SEA_Ecom_2020_NA_NA_Nl_Semi_Text_NA_NA_NA_NA&gclid=Cj0KCQiAkKnyBRDwARIsALtxe7iFjU_j0XBSdy5A5XMU2Dhy0Z0CcQjSPX1u5rs3Lbv7Z7A0Mo6tFfAaAmQ8EALw_wcB
35. Dekamarkt webshop [Internet]. 2020. Available from: https://www.dekamarkt.nl/boodschappen/brood-beleg-koek/koekjes/lotus-speculoos-koffieleutjes-12-x-2-stuks-300-g/21325