Plantensterolen. Toen ik tijdens de opleiding het woord voor het eerste hoorde ging er geen belletje rinkelen. Er zullen veel mensen hetzelfde hebben gehad als ik, terwijl andere mensen direct aan de margarines denken waarin het zit en waarbij het belooft om je cholesterolwaarde te laten dalen. Maar wat zijn die plantensterolen nou precies? En verlagen plantensterolen echt je cholesterolwaarde?
Basics over cholesterol
Om te kunnen uitleggen wat plantensterolen zijn, is het belangrijk om eerst even kort een uitstapje te doen naar cholesterol. Cholesterol is een vetachtige stof en wordt verpakt in lipoproteïnen om te kunnen transporteren. Deze lipoproteïnen kunnen we opdelen in hoge dichtheid lipoproteïnen (HDL), lage dichtheid lipoproteïnen (LDL) en zeer lage dichtheid lipoproteïnen (VLDL). Als we kijken naar cholesterol hebben we het vaak over het goede cholesterol (= HDL) en het slechte cholesterol (=LDL). HDL-cholesterol is het cholesterol wat de bloedvaten opruimt terwijl LDL-cholesterol juist het cholesterol is wat in de vaatwanden gaat zitten. Dit zorgt voor plakvorming en hierdoor worden de aderen nauwer en kan bloed minder goed door het lichaam stromen. Bij een verhoogde LDL-cholesterolwaarde is er dus ook een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
Bron afbeelding: http://www.hartwijzer.nl/LDL-cholesterol.php
Wat zijn plantensterolen?
Plantensterolen zijn natuurlijke onderdelen van de celmembranen van plantensoorten en bevinden zich onder andere in groente, fruit en noten. Hierdoor zijn plantensterolen aanwezig in een ‘standaard voedingspatroon’ maar alleen in kleine hoeveelheden. Naast plantensterolen bestaan er ook plantenstanolen. Plantenstanolen komen weinig voor in de natuur en worden geproduceerd door hydrogeneren van de plantensterolen (1).
Maar wat doen ze nou?
Qua structuur lijken plantensterolen op cholesterol. Plantensterolen en –stanolen verlagen/remmen de absorptie van cholesterol in de darm en hierdoor verlagen de cholesterolwaarden. Plantensterolen hebben invloed op het LDL-cholesterol. Het HDL-cholesterol blijft onveranderd (1,2). De literatuur zegt het volgende over plantensterolen: ‘Een inname van 2 gram plantensterolen- en stanolen kan het totaal cholesterolwaarde verlagen met 10% in 2-3 weken tijd. Alhoewel dit voor elk persoon verschillend kan zijn’.
Het is nu duidelijk wat plantensterolen zijn en wat ze doen, namelijk het LDL-cholesterol verlagen, maar hier zijn een paar kanttekeningen bij te plaatsen. Ten eerste blijkt dus dat plantensterolen een daling van het totaal cholesterolwaarde van 10% geven. Maar als we kijken naar de klinische relevantie dan is 10% eigenlijk niet erg veel. Is het dan ook de moeite om plantensterolen te nuttigen als het cholesterolwaarde maar met 10% daalt? Als we kijken naar statines (cholesterolverlagende geneesmiddel) dan zien we hierbij een grotere daling van het cholesterol. Hierbij komend op het tweede punt: de hoeveelheid plantensterolen. Een inname van 2 gram plantensterolen wordt aangeraden om het effect ervan te zien maar als we meer als 3 gram nuttigen dan kan dit weer een negatief effect hebben. In de literatuur staat ook: ‘Er wordt geen verdere vermindering gezien indien de inname van plantensterolen of -stanolen boven 3 gram/dag is’ (1).
Daarnaast wijst prof. dr. Katan ons op het volgende: ‘Wel een probleem is dat we niet weten of plantensterol echt goed is voor hart- en bloedvaten. De meeste stoffen die het cholesterolgehalte van het bloed verlagen voorkomen inderdaad hartinfarcten, vandaar dat plantensterol van de EU een goedgekeurde gezondheidsclaim heeft gekregen. Maar wat plantensterol echt doet op hart- en bloedvaten is nooit onderzocht’ (3).
Hmm…Ik ben zelf nog niet echt overtuigd om plantensterolen te gebruiken. We kijken even verder..
Bron afbeelding: http://www.hartwijzer.nl/Cholesterolverlagers.php
‘Functional Foods’
Indien plantensterolen aan een product worden toegevoegd, spreken we van een ‘functional food’. Een functional food is een product waaraan een stofje of bestanddeel wordt toegevoegd, zodat het een bepaald gezondheidseffect heeft (4,5). De bekendste producten waaraan plantensterolen worden toegevoegd zijn de producten van Becel Pro-activ (margarine, yoghurtdrank en melkdrank). Vele huismerken hebben tegenwoordig ook margarines/halvarines met plantensterolen zoals AH Halvarine Cholesterol verlagend.
De claim die gedaan wordt over plantensterolen is volgens de regels van de Warenwet en goedgekeurd door de European Food Safety Authority (EFSA). Als we kijken op de website van de EFSA dan zien we als conclusie staan dat plantensterolen die toegevoegd zijn aan producten zoals margarine, dressings en zuivelproducten een consistente lage LDL-cholesterolwaarde laten zien in een groot aantal studies maar dat de ‘effectieve’ dosis om dit effect te behalen niet vastgesteld kan worden met de bestaande informatie (6).
Ahá, het is dus zo dat plantensterolen het LDL-cholesterol verlagen, maar er is nog niet echt bekend welke dosis hiervoor nu precies nodig is. Als we ook kijken in de wetenschappelijke databanken dan zijn er vele uiteenlopende onderzoeken. Er zijn veel onderzoeken naar plantensterolen in opdracht van Unilever gedaan (zie link) hierdoor kan er sprake zijn van een conflict of interest zoals ik besproken heb in mijn vorige blog (7). Ander onderzoek, een systematische review, laat zien dat er diverse onderzoeken zijn uitgevoerd waarbij een verhoogde concentratie van plantensterolen, het risico op hart- en vaatziekten zelfs kan verhogen (8). Kortom, over de hoeveelheid plantensterolen zijn de meningen nog verdeeld.
Als we ook teruggaan naar de producten zoals Becel Pro-activ dan zien we ook dat het gebruik van deze producten alleen een effect hebben als je een minimale dosis binnenkrijgt. Bij Becel Pro-activ moet je 4 besmeerde boterhammen eten of 2 besmeerde boterhammen eten en 1 groot glas Becel Pro-activ melkdrank (250 ml) drinken. Dit is ook zo bij de andere ‘functional foods’ waaraan plantensterolen zijn toegevoegd. Daarnaast zijn de producten aan de prijs en is het belangrijk om te weten dat de producten nooit medicatie kunnen vervangen! De producten mogen ook niet genuttigd worden door zwangeren, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de vijf jaar. Dit is iets om goed rekening mee te houden! Bij Foodwatch is Becel pro-activ ook onder de aandacht geweest. Zo heeft Unilever in 2012 de Gouden Windei gewonnen vanwege hun misleidende claims (9).
Samengevat
Plantensterolen verlagen het LDL-cholesterol, wat in eerste instantie positief klinkt! Deze claim is ook goedgekeurd door de EFSA. Maar we weten niet of dat effect teniet wordt gedaan door andere nadelige effecten (10). En er is nog geen eenduidigheid over de hoeveelheid. Een minimale inname van plantensterolen is noodzakelijk om een effect te hebben maar daarnaast mag niet de grens van 3 gram/dag overschreden worden omdat dit weer negatieve invloeden kan hebben.
Als ik kijk naar de praktijk dan komt het onderwerp ‘plantensterolen’ vaak aanbod bij de hartrevalidatie in het ziekenhuis. Deze groep patiënten gebruiken vaak al cholesterolverlagende medicatie (statines) en het is hierbij belangrijk om duidelijk te maken dat deze producten nooit medicatie kunnen vervangen! Ik raad het daarom zelf nooit aan, ook omdat je met een minimale hoeveelheid maar ook een maximale hoeveelheid zit die genuttigd mag worden. Daarnaast is het effect van plantensterolen naar mijn mening ook niet erg groot.
Plantensterolen is de laatste jaren een relatief ‘nieuw’ begrip en er dient nog meer wetenschappelijk onderzoek gedaan om echt iets te kunnen zeggen over het effect van plantensterolen en wat ze opleveren als we kijken naar het risico op hart- en vaatziekten. Hopelijk heb je door deze blog wel een beeld gekregen over plantensterolen en wat het precies is. Maar is het nou een cholesterolwonder? Of een slimme marketingtruc? Dat mag jezelf bepalen 😉
Bronnen
- Thomas B., Bishop J. in conjunction with The British Dietetic Association (2009). Plant stanols and sterols (pp. 170) Manual of dietetic practice. 4th ed. Oxford: Blackwell Publishing
- Rolfes S.R., Whitney E. (2011). Sterols (pp. 141). Understanding Nutrition. 12th ed. Wadsworth: Cengage Learning
- Katan B. Medische margarine
- Het Voedingscentrum. Encyclopedie: Functionele voeding.
- Rolfes S.R., Pinna K., Whitney E. (2015). Phytochemicals and Functional Foods (pp. 428) Understanding Normal and Clinical Nutrition. 10th ed. Stamford: Cengage Learning
- European Food Safety Authority. Scientific Opinion on the modification of the authorization of a health claim related to plant sterol esters and lowering blood LDL-cholesterol. EFSA Journal 2014;12(2):3577 [14 pp.].
- Website van Becel pro-activ. Wetenschappelijke studies
- Genser B. et al (2012). Plant sterols and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. European Heart Journal 33, 444-451.
- Foodwatch. Misleidende marketing: Becel pro-activ
- Plat J., Lutjohann D., Mensink R.P (2012). What is the real meaning of increased serum plant sterol concentrations? British Journal of Nutrition 108:5, 943-945.
Hoi,
wat ik een beetje mis is de waarde of het belang van een laag cholesterolgehalte. Het is nog altijd omstreden dat een laag cholesterolgehalte in je bloed goed voor je zou zijn en een hoog gehalte niet. Dat plantesterolen het cholesterolgehalte in de je bloed doen dalen omdat ze de opname van cholesterol uit voeding remmen is leuk en dat effect zal best bewezen zijn, maar het is totaal onduidelijk wat het nut daarvan is. Bovendien produceert het lichaam zelf ook cholesterol en dan ook nog eens 3 a 4x zoveel als we met voeding binnen krijgen. Cholesterol dient als een reparatiestof voor allerlei cellen en structuren. Cholesterol is geen dodelijk gif, maar van vitaal belang voor de constructie en het functioneren van alle lichaamscellen. Cholesterol is ‘goed’ noch ‘slecht’. Het cholesterolgehalte van het bloed wordt bepaald door talrijke factoren, zoals stress, lichamelijke activiteit, gewichtsverandering en roken en al helemaal niet door een portie eieren of een beetje roomboter. Eigenlijk, en dat is wel mijn grootste bezwaar tegen Unilever c.s en eigenlijk iedereen die zich met de voeding van gezonde mensen wilt bemoeien: waarom zou je je bemoeien met de voedingsgewoonten van gezonde mensen wanneer hun voeding geen invloed heeft op een factor die je als gevaarlijk beschouwt, in dit geval het cholesterolgehalte? Waarom die emotionele (“Voor het hart waar je van houdt!” “Heel Zonnedael een laag cholesterol” ) chantage via TV-commercials?
Ook goed om te vermelden dat ook de Hartstichting plantensterolen i.c.m. medicatie afraad. Dat wil zeggen dat effectiviteit van plantensterolen icm medicijnen nooit (goed) onderzocht zijn en er zeker geen meerwaarde aan toe te schrijven is op dit moment.
Ik heb 3 maanden lang, 3 sneetjes brood per dag met pro activ boter gegeten en mijn ldl is verlaagd. Ik denk als je het doet terwijl je nog geen medicijnen neemt en je ldl gehalte is niet te hoog dat je het dan kan proberen. Voorop gesteld dat het kan van je dokter. Misschien wel een manier om medicijn gebruik uit te stellen. Maar dit werkt voor mij en niet iedereen is hetzelfde.
Eens met Willemke, bij mij net zo. Iets te hoog LDL, ik kreeg het advies van de huisarts om niet (nu al) met medicijnen te beginnen, maar plantensterolen te nemen, dat werkt precies genoeg om een klein beetje verhoogd LDL te verhelpen. Daarnaast ook vis, lijnzaad en noten eten!
Hoi, ik heb een te hoog cholesterol en ben daarvoor naar een diëtist gegaan die de huisarts adviseerde. Zij zei dat ik minder muesli moest eten en meer brood, en dat moest besmeren met Becel. Ik kreeg ook een foldertje van Becel mee. Nu heb ik jullie boek gelezen en twijfel ik aan de adviezen van de diëtist. Hoe weet je nu of je een goede diëtist hebt? En niet eentje die gesponsord wordt door een groot bedrijf of in hypes gelooft?
Hoi redactie van I am a foodie, misschien een leuk idee om een update bij dit artikel te schrijven? We zijn ruim twee jaar verder, misschien is er intussen meer onderzoek gedaan, meer bekend over de werking van plantensterolen?
duidelijk dat hier iemand aan het woord is die betaald wordt vanuit de medische wereld met het vooropgestelde doel ons aan de medicijnen te houden. Opvallend ook dat deze ‘dietiste’ het niet heeft over de nadelen en bijwerkingen van deze voorgeschreven medicijnen. Bedankt voor deze review, als je zo’n stuk moet schrijven is men kennelijk bang voor het succes van plantensterolen en dat zegt mij dan weer dat ik die moet hebben. So thanks.
Idd Loekie 1707 statines geven veel bijwerkingen en het is gek dat deze hier niet benoemd worden ook Katan vind dat je beter direct aan de medicijnen kunt gaan, echt vreemd
Ik ben er wel van overtuigd dat een te hoog cholesterol slecht kan zijn voor je gezondheid. Gezonde voeding zal het slechte cholesterol verlagen, wellicht toch die Becel-marketing?- maar denk eens aan havermout of rode rijst. Statines om een te hoog cholesterol te verlagen dat is wel een dingetje. Veel bijwerkingen en misschien zelfs slecht voor je. Een alternatief zou vitamine K2 kunnen zijn, niet al die bijwerkingen maar wel oppassen met bloedverdunners! Waar ik me wel aan stoor dat iedereen zo makkelijk een recept krijgt voor statines, zonder je levensstijl aan te passen. En wie vertelt me hoeveel ( dagen) langer ik leef als ik statines ga gebruiken bij een te hoog cholesterol?!
Rode rijst bevat Monacoline K, dat is een natuurlijk statine……met al zijn staten bijwerkingen.
Nou…over het snel voorschrijven van statines kan ik meepraten…ik ben nierpatiente, verhoogde bloeddruk maar nooit last gehad van verhoogd cholesterol…afgelopen februari getransplanteerd…geen verhoogde bloeddruk, zelfs aan lage kant, en nu verplicht statines slikken…terwijl nog steeds mijn cholesterol netjes is…nierspecialist gevraagd om uitleg en daarna gezegd dat ik het vreemd vind dat ik meteen standaard statines krijg, terwijl ik wekelijks, na 2 mnd 2 wekwlijks en nu 3 wekelijks voor controle mag komen inclusief bloed en urine onderzoek…mijn vraag was: had ik niet eerst zonder slikken statines mogen bewijzen dat mijn lichaam misschien niet gevoelig is om verhoogd cholesterol te krijgen? Ja, dat vond de specialist wel een vraag om over na te denken…ben benieuwd of hij er zelf nog op terug komt…
IK sluit aan bij Hans. Ook mijn cholesterol was te hoog, zowel LDL-als cholesterol -totaal. De internist vroeg mij of ik daar medicatie voor wilde gaan gebruiken –> Nee, ik probeer het eerst wel met voeding op te lossen. Mijn diëtiste zei dat ik met voeding nooit een verlaging zou bereiken, het zou in mijn geval erfelijk zijn……Eigenwijs ben ik toen meer appels en peren gaan eten en heb mijn meergranenbrood vervangen door volkorenbrood, in de hoop dat dit enig effect kan hebben. En wat blijkt, een half jaar verder is mijn LDL met 10 % gedaald en mijn cholesterol-totaal met 12 ä 13 %. Ik voel me heel goed bij het resultaat en ga nu proberen om het nog ietsje te hoge LDL met havermout verder te laten dalen.
conclusie; begin niet meteen aan medicijnen of voedingsmiddelen waar plantesterolen aan toegevoegd zijn. Er zijn diverse andere mogelijkheden heb ik ervaren.
Ik wilde informatie in verband met een verhoogd cholesterol en weet nu iets meer. Dank.
Is het zo dat plantensterolen ook dezelfde bijwerkingen hebben als statines, namelijk spierkrampen, rode rijst gist doet dat bij mij wel.
Mvg, leny
Ik vind het heel lastig allemaal, ik heb rovastatine voorgeschreven gekregen, door medicatie, rituxinab infusen zijn mijn vetten/cholesterol omhoog gegaan. Als ik dat ga kijken wat statines met je doen word ik daar niet blij van. Twijfel enorm of ik er wel aan moet beginnen, cardioloog vind uiteraard van wel, maar die hebben m.i. tenvaak een gekleurde bril op van big Pharma.
Ik gebruik Becel ProActiv om te voorkomen dat mij statines worden voorgeschreven door een internist die er naar eigen zeggen liever een pilletje meer in gooit voor de zekerheid, ook als dat (nog) niet echt nodig is. Ongeveer rond dezelfde tijd toen ik begon met ProActiv houd ik vocht vast en heb ik last van opgezwollen voeten. Toeval, of toch een bijwerking van de plantensterolen?
ik haal amandelpasta en hazelnootpasta bij de natuurwinkel voor op brood en eet nooit boter. bak in arachideolie eet vaak vis één keer in de twee weken een stuk taart voor de ziel.ik kook altijd zelf chili con (een beetje carne) aardappelkoeken met veel haver ui knoflook gebakken in arachideolie. dat met appelmoes.ik haal drie keer in de week haring en eet zo vaak zalm dat het me nu tegenstaat.haring gaat er altijd wel in,maar hoeveel haringen mag je maximaal per week?ik las dat garnalen gunstig zijn.ik heb wel gelezen dat je die juist niet moet eten.ik lees er nu de hele avond over en kan er geen touw meer aan vast knopentaan voor een..onze hersenen bestaan groot deel uit cholesterol.en bij statines is de bijwerking spierafbraak.is het hart geen spier?