Plantensterolen. Toen ik tijdens de opleiding het woord voor het eerste hoorde ging er geen belletje rinkelen. Er zullen veel mensen hetzelfde hebben gehad als ik, terwijl andere mensen direct aan de margarines denken waarin het zit en waarbij het belooft om je cholesterolwaarde te laten dalen. Maar wat zijn die plantensterolen nou precies? En verlagen plantensterolen echt je cholesterolwaarde?

Basics over cholesterol

Om te kunnen uitleggen wat plantensterolen zijn, is het belangrijk om eerst even kort een uitstapje te doen naar cholesterol. Cholesterol is een vetachtige stof en wordt verpakt in lipoproteïnen om te kunnen transporteren. Deze lipoproteïnen kunnen we opdelen in hoge dichtheid lipoproteïnen (HDL), lage dichtheid lipoproteïnen (LDL) en zeer lage dichtheid lipoproteïnen (VLDL). Als we kijken naar cholesterol hebben we het vaak over het goede cholesterol (= HDL) en het slechte cholesterol (=LDL). HDL-cholesterol is het cholesterol wat de bloedvaten opruimt terwijl LDL-cholesterol juist het cholesterol is wat in de vaatwanden gaat zitten. Dit zorgt voor plakvorming en hierdoor worden de aderen nauwer en kan bloed minder goed door het lichaam stromen. Bij een verhoogde LDL-cholesterolwaarde is er dus ook een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Plantensterolen

Bron afbeelding: http://www.hartwijzer.nl/LDL-cholesterol.php

Wat zijn plantensterolen?

Plantensterolen zijn natuurlijke onderdelen van de celmembranen van plantensoorten en bevinden zich onder andere in groente, fruit en noten. Hierdoor zijn plantensterolen aanwezig in een ‘standaard voedingspatroon’ maar alleen in kleine hoeveelheden. Naast plantensterolen bestaan er ook plantenstanolen. Plantenstanolen komen weinig voor in de natuur en worden geproduceerd door hydrogeneren van de plantensterolen (1).

Maar wat doen ze nou?

Qua structuur lijken plantensterolen op cholesterol. Plantensterolen en –stanolen verlagen/remmen de absorptie van cholesterol in de darm en hierdoor verlagen de cholesterolwaarden. Plantensterolen hebben invloed op het LDL-cholesterol. Het HDL-cholesterol blijft onveranderd (1,2). De literatuur zegt het volgende over plantensterolen: ‘Een inname van 2 gram plantensterolen- en stanolen kan het totaal cholesterolwaarde verlagen met 10% in 2-3 weken tijd. Alhoewel dit voor elk persoon verschillend kan zijn’.

Het is nu duidelijk wat plantensterolen zijn en wat ze doen, namelijk het LDL-cholesterol verlagen, maar hier zijn een paar kanttekeningen bij te plaatsen. Ten eerste blijkt dus dat plantensterolen een daling van het totaal cholesterolwaarde van 10% geven. Maar als we kijken naar de klinische relevantie dan is 10% eigenlijk niet erg veel. Is het dan ook de moeite om plantensterolen te nuttigen als het cholesterolwaarde maar met 10% daalt? Als we kijken naar statines (cholesterolverlagende geneesmiddel) dan zien we hierbij een grotere daling van het cholesterol. Hierbij komend op het tweede punt: de hoeveelheid plantensterolen. Een inname van 2 gram plantensterolen wordt aangeraden om het effect ervan te zien maar als we meer als 3 gram nuttigen dan kan dit weer een negatief effect hebben. In de literatuur staat ook: ‘Er wordt geen verdere vermindering gezien indien de inname van plantensterolen of -stanolen boven 3 gram/dag is’ (1).

Daarnaast wijst prof. dr. Katan ons op het volgende: ‘Wel een probleem is dat we niet weten of plantensterol echt goed is voor hart- en bloedvaten. De meeste stoffen die het cholesterolgehalte van het bloed verlagen voorkomen inderdaad hartinfarcten, vandaar dat plantensterol van de EU een goedgekeurde gezondheidsclaim heeft gekregen. Maar wat plantensterol echt doet op hart- en bloedvaten is nooit onderzocht’ (3).

Hmm…Ik ben zelf nog niet echt overtuigd om plantensterolen te gebruiken. We kijken even verder..

Plantensterolen

Bron afbeelding: http://www.hartwijzer.nl/Cholesterolverlagers.php

‘Functional Foods’

Indien plantensterolen aan een product worden toegevoegd, spreken we van een ‘functional food’. Een functional food is een product waaraan een stofje of bestanddeel wordt toegevoegd, zodat het een bepaald gezondheidseffect heeft (4,5). De bekendste producten waaraan plantensterolen worden toegevoegd zijn de producten van Becel Pro-activ (margarine, yoghurtdrank en melkdrank). Vele huismerken hebben tegenwoordig ook margarines/halvarines met plantensterolen zoals AH Halvarine Cholesterol verlagend.

De claim die gedaan wordt over plantensterolen is volgens de regels van de Warenwet en goedgekeurd door de European Food Safety Authority (EFSA). Als we kijken op de website van de EFSA dan zien we als conclusie staan dat plantensterolen die toegevoegd zijn aan producten zoals margarine, dressings en zuivelproducten een consistente lage LDL-cholesterolwaarde laten zien in een groot aantal studies maar dat de ‘effectieve’ dosis om dit effect te behalen niet vastgesteld kan worden met de bestaande informatie (6).

Ahá, het is dus zo dat plantensterolen het LDL-cholesterol verlagen, maar er is nog niet echt bekend welke dosis hiervoor nu precies nodig is. Als we ook kijken in de wetenschappelijke databanken dan zijn er vele uiteenlopende onderzoeken. Er zijn veel onderzoeken naar plantensterolen in opdracht van Unilever gedaan (zie link) hierdoor kan er sprake zijn van een conflict of interest zoals ik besproken heb in mijn vorige blog (7). Ander onderzoek, een systematische review, laat zien dat er diverse onderzoeken zijn uitgevoerd waarbij een verhoogde concentratie van plantensterolen, het risico op hart- en vaatziekten zelfs kan verhogen (8). Kortom, over de hoeveelheid plantensterolen zijn de meningen nog verdeeld.

Als we ook teruggaan naar de producten zoals Becel Pro-activ dan zien we ook dat het gebruik van deze producten alleen een effect hebben als je een minimale dosis binnenkrijgt. Bij Becel Pro-activ moet je 4 besmeerde boterhammen eten of 2 besmeerde boterhammen eten en 1 groot glas Becel Pro-activ melkdrank (250 ml) drinken. Dit is ook zo bij de andere ‘functional foods’ waaraan plantensterolen zijn toegevoegd. Daarnaast zijn de producten aan de prijs en is het belangrijk om te weten dat de producten nooit medicatie kunnen vervangen! De producten mogen ook niet genuttigd worden door zwangeren, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de vijf jaar. Dit is iets om goed rekening mee te houden! Bij Foodwatch is Becel pro-activ ook onder de aandacht geweest. Zo heeft Unilever in 2012 de Gouden Windei gewonnen vanwege hun misleidende claims (9).

Samengevat

Plantensterolen verlagen het LDL-cholesterol, wat in eerste instantie positief klinkt! Deze claim is ook goedgekeurd door de EFSA. Maar we weten niet of dat effect teniet wordt gedaan door andere nadelige effecten (10). En er is nog geen eenduidigheid over de hoeveelheid. Een minimale inname van plantensterolen is noodzakelijk om een effect te hebben maar daarnaast mag niet de grens van 3 gram/dag overschreden worden omdat dit weer negatieve invloeden kan hebben.

Als ik kijk naar de praktijk dan komt het onderwerp ‘plantensterolen’ vaak aanbod bij de hartrevalidatie in het ziekenhuis. Deze groep patiënten gebruiken vaak al cholesterolverlagende medicatie (statines) en het is hierbij belangrijk om duidelijk te maken dat deze producten nooit medicatie kunnen vervangen! Ik raad het daarom zelf nooit aan, ook omdat je met een minimale hoeveelheid maar ook een maximale hoeveelheid zit die genuttigd mag worden. Daarnaast is het effect van plantensterolen naar mijn mening ook niet erg groot.

Plantensterolen is de laatste jaren een relatief ‘nieuw’ begrip en er dient nog meer wetenschappelijk onderzoek gedaan om echt iets te kunnen zeggen over het effect van plantensterolen en wat ze opleveren als we kijken naar het risico op hart- en vaatziekten. Hopelijk heb je door deze blog wel een beeld gekregen over plantensterolen en wat het precies is. Maar is het nou een cholesterolwonder? Of een slimme marketingtruc? Dat mag jezelf bepalen 😉

Bronnen

  1. Thomas B., Bishop J. in conjunction with The British Dietetic Association (2009). Plant stanols and sterols (pp. 170) Manual of dietetic practice. 4th ed. Oxford: Blackwell Publishing
  2. Rolfes S.R., Whitney E. (2011). Sterols (pp. 141). Understanding Nutrition. 12th ed. Wadsworth: Cengage Learning
  3. Katan B. Medische margarine
  4. Het Voedingscentrum. Encyclopedie: Functionele voeding.
  5. Rolfes S.R., Pinna K., Whitney E. (2015). Phytochemicals and Functional Foods (pp. 428) Understanding Normal and Clinical Nutrition. 10th ed. Stamford: Cengage Learning
  6. European Food Safety Authority. Scientific Opinion on the modification of the authorization of a health claim related to plant sterol esters and lowering blood LDL-cholesterol. EFSA Journal 2014;12(2):3577 [14 pp.]. 
  7. Website van Becel pro-activ. Wetenschappelijke studies
  8. Genser B. et al (2012). Plant sterols and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. European Heart Journal 33, 444-451.
  9. Foodwatch. Misleidende marketing: Becel pro-activ
  10. Plat J., Lutjohann D., Mensink R.P (2012). What is the real meaning of increased serum plant sterol concentrations? British Journal of Nutrition 108:5, 943-945.