The bigger, the better. Het lijkt wel het nieuwe motto te zijn van alle fastfoodketens en restaurants. De portiegroottes zijn de laatste jaren steeds groter geworden. Wat eerst een large size was, zien we nu als een small size. Maar waarom heeft deze verschuiving plaatsgevonden? Wat zijn de gevolgen? En wat kunnen we eraan doen?

Portiegrootte: Super Size Me

Een lange tijd terug heb ik de documentaire ‘Super Size Me’ van Morgan Spurlock (2004) gezien. In de documentaire volgen we Morgan, een man die 30 dagen lang alleen maar voedsel van de McDonald’s mag eten. Morgan doet dit als experiment om te kijken wat voor effect dit op zijn lichaam heeft. Eén van zijn regels is dat als de medewerkers bij de McDonald’s vragen of hij een Super Size menu wilt, dan moet hij dit menu nemen in plaats van een normaal menu. De frites alleen al in het Super Size menu bevatten 600 calorieën en daarnaast krijg je 1,24 liter (42 fl oz) aan drinken!! We zien dat Morgan het steeds moeilijker krijgt met het ongezonde eten en lichamelijk veel klachten ontwikkelt. Morgan eet gemiddeld 5000 kcal per dag en komt na 30 dagen ongeveer 11 kilo aan (zijn vetpercentage stijgt van 11% naar 18%) (1).

Door de documentaire ‘Super Size Me’ kwam McDonald’s in een slecht daglicht en het bedrijf besloot om de Super Size Meals te schrappen uit de menukaart (echter gaven ze nooit toe dat dit te maken had met de documentaire). Wat Morgan Spurlock laat zien in deze documentaire is natuurlijk een extreem voorbeeld van wat ongezonde voeding met je lichaam kan doen. Maar een belangrijke ‘side message’ van de documentaire is dat de portiegroottes tegenwoordig alleen maar toenemen. Het lijkt wel alsof we niet meer genoegen nemen met minder.

More, more, more!!!

Als we een kijken naar landen met grote portiegroottes dan zal Amerika zeker in dat lijstje staan. Een paar weken terug ben ik zelf voor het eerst naar Amerika geweest en heb ik hun ‘eetcultuur’ mogen meemaken. Het eerste wat opvalt in Amerika is dat je bij (bijna) elk restaurant gratis refills krijgt voor drinken. En we spreken dan niet over een glas van 200 ml maar over een glas van gemiddeld 500 ml! Dit is natuurlijk wel een erg makkelijke manier om lekker veel calorieën binnen te krijgen! Wat daarnaast opvalt in de Verenigde Staten is dat alle producten in de supermarkten zoals Walmart, verkrijgbaar zijn in megaverpakkingen. Zo zijn de frisdrankflessen standaard 2 liter en heb je M&M zakken van meer dan 1 kg! Zelfs voorgesneden fruit vind je bijna alleen in grootverpakkingen van 350 gram tot meer dan 1 kg.

Maar er vindt een belangrijke verschuiving plaats, want tegenwoordig vinden we in Nederland en de rest van Europa ook steeds grotere porties. Vroeger was een glas van 150 – 200 ml normaal maar tegenwoordig is een glas makkelijk 250 – 300 ml. Waar mensen vroeger genoeg hadden aan twee boterhammen, eet men nu makkelijk vier boterhammen weg. En waar we vroeger als kind een klein zakje chips kregen, krijgen de kinderen nu volle zakken. Het lijkt wel alsof het niet meer genoeg is.

Portiegroottes

De wetenschap achter portiegrootte

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar portiegroottes. Een review van Ingrid Steenhuis (hoogleraar Preventie op het gebied van volksgezondheid bij de VU) laat zien dat de portiegroottes alleen maar zijn toegenomen en dat we door de grotere portiegroottes ook meer voeding tot ons nemen (2). In haar review kaart ze verschillende onderzoeken aan die deze uitspraak ondersteunen.

Bij een experiment in een restaurant werd de helft van de week een standaard portie pasta als voorgerecht (248 gram) geserveerd en de andere helft van de week een grote portie pasta (377 gram). De deelnemers die een grote portie pasta kregen, hadden een 43% hogere energie inname door alleen de pasta (p <0.001), gekeken over de gehele maaltijd hadden zij een 25% hogere energie inname (3). Bij een ander experiment kregen de deelnemers 6 weken lang, 1 dag per week een lunch in een laboratorium. De lunch was elke keer hetzelfde maar de portiegroottes waren telkens anders. Bij een grotere portiegrootte van dranken (50% groter) was de energie inname bij vrouwen 10% hoger en bij mannen 26% hoger (p <0.01)(4). Beide experimenten zijn onderzoeken waarbij de deelnemers niet weten of zij een grote portie krijgen of niet (blindering). Hierdoor kan je zeggen dat mensen bij een grotere portie ongemerkt een hogere energie inname hebben.

Maar waar komt deze verschuiving vandaan? En wat doen we eraan?

Het is erg moeilijk om hier antwoord op te geven. Misschien komt het omdat grote verpakkingen goedkoper zijn en dat we automatisch kiezen voor (op het oog) de voordeligste optie. Ingrid Steenhuis geeft aan dat mensen vaker een grote verpakking kopen omdat dit voordeliger is (‘value for money’), maar door de grotere verpakking eet men vaak ook meer. Daarnaast spreekt Ingrid over ‘portion distortion’, hiermee wordt bedoeld dat men de grotere porties steeds meer als normaal gaan zien en dat men niet realiseert dat de portie die ze eten vaak groter is als een standaard portiegrootte (2). We zien dus grotere porties steeds meer als normale porties. Maar hierdoor krijgen we veel meer energie binnen dan nodig is.

Via het Convenant Gezond Gewicht zijn er in het tijdsperiode 2010 – 2014 meerdere acties ondernomen zoals het stimuleren van bedrijven om de portiegroottes te verkleinen. Een voorbeeld hiervan zijn de Pathé Bioscopen, zij hebben sinds het Convenant Gezond Gewicht kleinere verpakkingen beschikbaar en promoten geen grootverpakkingen meer. Daarnaast verkopen ze meer water en fruit (5). Alleen lijken andere bedrijven hier nog niet veel mee te doen, jammer!

Maar wat zijn normale porties?

Men weet vaak niet wat normale porties zijn. Als diëtisten maken wij regelmatig gebruik van hulpmiddelen, zoals portiegrootteboek (6), om te achterhalen hoeveel iemand precies eet, want zeg nou zelf, de meeste mensen zullen niet elke avond hun eten afwegen om te kijken hoeveel gram hun eten is. Door het visualiseren van porties komen mensen er vaak achter dat zij bijvoorbeeld veel teveel eten.

Wat voor jou een normale portie is, vindt iemand anders misschien erg klein

Als we kijken naar porties dan zijn er verschillende richtlijnen die we kunnen aanhouden. Alleen is niet echt één standaard te noemen voor porties. Wat namelijk een normale portie is voor jou, kan voor iemand anders te veel zijn. En als je bijvoorbeeld intensief sport zal je waarschijnlijk meer of grotere porties aan eiwitbronnen nemen dan een niet sporter.

Wat kan je doen om minder grote porties binnen te krijgen?

  • Servies: Indien je een kleine bord heb zal je ook geneigd zijn om minder op te scheppen, meer eten past er immers niet op! Daarnaast is ook aan te raden om ook te letten op de grootte van je glas. Kijk eens met een maatbeker hoeveel milliliter er in de glazen gaan die je zelf gebruikt, dit kan je soms nog wel verbazen hoeveel dit is.
  • Juiste portie koken/bereiden: Ik denk dat we het allemaal wel kennen als we aardappels, rijst of pasta koken dat er altijd meer in de pan gaat dan dat je eigenlijk nodig heb. Als gevolg hiervan eten we ook meer dan we nodig hebben omdat het zonde is om weg te gooien. Om dit te voorkomen kan je het afwegen of gebruik maken van een hulpmiddel zoals het Eetmaatje.
  • Eet niet de gehele verpakking leeg:  Vaak zitten schoolkoeken verpakt per 2, eet niet direct beide koeken op maar bewaar er één voor later. Wist je trouwens dat een Snelle Jelle verpakte ontbijtkoek van 70 gram gelijk staat aan 2 – 2,5 plak voorgesneden ontbijtkoek.
  • Op de website van het Voedingscentrum kan je kijken wat voor jou normale porties zijn. Zo heb je een richtlijn wat een normale porties is (7).

Bronnen

  1. Documentaire: Super Size Me (2004). Morgan Spurlock.
  2. Steenhuis I.H.M., Vermeer W.M. (2009). Portion size: review and framework for interventions. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity
  3. Diliberti N. et al. Increased portion size leads to increased energy intake in a restaurant meal. Obesity Research vol 12. No. 3 March 2004
  4. Flood J.E. et al. The effect of increased beverage portion size on energy intake at a meal. J Am Diet Assoc. 2006;106:1984-1990.
  5. Convenant Gezond Gewicht. Samen werkt! 2010 – 2014.
  6. Portiegrootteboek, Valetudo Consulting.
  7. Voedingscentrum. Wat is voor mij de juiste portie?