De scholen zijn weer begonnen! Wat geef je ze mee?

De wekker gaat weer op een onaards vroeg tijdstip. O ja, de vakantie is nu toch echt afgelopen… Zorgen dat ze iets fatsoenlijks aantrekken, er snel wat ontbijt in stoppen, schooltassen klaarmaken en hup, op die Hollandse fiets zonder elektrische ondersteuning naar school. Een frisse start in een nieuwe klas of zelfs een nieuwe school. Een frisse start, maar toch gewoon weer die pakjes sap en witte boterhammen met hagelslag in de gauwigheid in de tassen gepropt… Wie heeft er zin in discussies met een ochtend-humeurig kind terwijl je zelf ook meer een avondmens bent? Morgen weer een dag voor goede voornemens! Dit schooljaar moet het toch echt anders…

Met gezond oud worden moet je jong beginnen

Als diëtist, voedingswetenschapper en moeder heb ik zo mijn stokpaardjes en één daarvan is mijn antipathie tegen alle felgekleurde pakjes sap die dagelijks door de Nederlandse jeugd naar school worden meegenomen. Nog afgezien van de afvalberg die het veroorzaakt kan ik er met mijn voedings- en moederhart niet bij dat we onze kinderen nog steeds vloeibare suiker voeren. Gelukkig word ik daar in gesteund door onder andere de laatste update van de Richtlijnen Goede Voeding  (‘drink suikervrij’) en het recente rapport van de World Health Organization ‘Ending Childhood Obesity’. Het elimineren van suikerrijke dranken uit het dieet van schoolgaande jeugd is hierin één van de belangrijkste aanbevelingen.

In Nederland heeft al 12% van de kinderen tussen 4 en 20 jaar oud overgewicht, waarvan 3% obesitas (CBS/RIVM 2015). Overgewicht en obesitas kunnen bij kinderen zowel fysieke als psychische consequenties hebben en  gepaard gaan met gedragsproblemen (1, 2). Het hebben van overgewicht op jonge leeftijd is een sterke voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd, wat consequenties heeft voor zowel de gezondheid als de economie (3). En meer dan de helft van de volwassenen in Nederland heeft al overgewicht of obesitas (CBS/RIVM 2015). Hoeveel erger moet het nog worden? Met gezond oud worden moet je blijkbaar jong beginnen!

Verzadiging

Maar even terug naar de pakjes drinken op school. Waarom zoveel heisa over wat limonade? Suiker is natuurlijk gewoon een koolhydraat (met een glucose en een fructose molecuul) en chemisch gezien wordt het in je lichaam op dezelfde manier verwerkt als koolhydraten uit bijvoorbeeld fruit of brood. Maar met koolhydraten in vloeibare vorm zit er een addertje onder het gras. Wanneer je iets drinkt met suiker worden deze calorieën niet goed door je lichaam gedetecteerd, waardoor de terugkoppeling vanuit je hersenen die moet zorgen voor verzadiging uitblijft. Denk maar eens na: je neemt een vers sapje bij je zondagse ontbijt van 2-3 geperste sinaasappels.

Stel je voor dat je die 2-3 sinaasappels eerst moet pellen en opeten voordat je gaat ontbijten, zou je dan eerder vol zitten en minder eten? Uit onderzoek blijkt van wel (4). Mede hierdoor leveren suikerrijke dranken een grote bijdrage aan de huidige obesitas epidemie. Prof. Martijn Katan heeft ons een paar jaar geleden al laten zien dat het werkt om suikerrijke dranken te vervangen door suikervrije varianten (5). Hij verdeelde 641 basisschool kinderen van 4-12 jaar in twee groepen. Gedurende anderhalf jaar kreeg één groep dagelijks een ‘blikkie’ (zo hebben ze het onderzoeks-drankje gedoopt) met suikerhoudende limonade en de andere groep kreeg dagelijks suikervrije limonade, uit hetzelfde ‘blikkie’. Het onderzoek was dubbelblind uitgevoerd, dus de kinderen, ouders of onderzoekers wisten niet wie wat kreeg. Na anderhalf jaar waren de kinderen die limonade met suiker hadden gekregen ruim 1 kg zwaarder en hadden meer vetmassa dan hun klasgenootjes in de suikervrije groep (5). De boodschap: drink suikervrij om kinderobesitas te voorkomen. En dan hebben we het nog niet eens over de rotte tandjes.

Hoeveel suiker stoppen we erin?

Hoeveel suikerrijke dranken krijgen onze Nederlandse jongens en meisjes eigenlijk binnen? Uit de Voedsel Consumptie Peiling van 2007-2010 bleek dat onze kinderen gemiddeld 750 ml suikerhoudende dranken per dag drinken, dus zo’n 5 bekertjes iedere dag… (VCP 2007-2010). Echt?? Echt. Ben je benieuwd naar hoeveel suiker er in de verschillende kinderpakjes zitten? Foodwatch heeft begin dit jaar een rapport gepubliceerd waarin 194 drinkpakjes voor kinderen vergeleken werden. Gemiddeld bevatten de pakjes 4 suikerklontjes (16 gram suikers) per stuk, maar er waren uitschieters naar 6.5 suikerklontjes (26 gram suikers) per pakje, waaronder veel yoghurtdrankjes. Zoals hierboven genoemd worden deze vloeibare calorieën niet goed gecompenseerd. 16 gram suiker extra per schooldag (thuis krijgen ze natuurlijk alleen maar water (-;) komt neer op ongeveer 7 gram lichaamsgewicht per dag erbij als het wordt opgeslagen als vet. Is dat niet zoveel? Per schooljaar is dat ongeveer anderhalve kilo!

Tijd voor een niet zo random genomen steekproef van een groep 5/6 op een niet nader te noemen basisschool in het Groene Hart. Wat nemen de kids mee als pauzedrankje? Tot mijn niet zo grote verbazing nam 82% een suikerrijke drank mee (limonade, sap, chocolademelk) tegenover 18% water of melk. Help, tijd voor actie! Maar misschien moet ik de hand ook even in eigen boezem steken. Mijn oudste dochter heeft altijd extreem zoete yoghurt drankjes mee naar school gekregen. Nostalgie naar mijn eigen basisschooltijd denk ik. Maar toen mijn jongste ook naar school ging heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt voor een drastische switch naar vruchtenthee.

Het door mij verwachte protest (inclusief handtekeningenacties en hongerstakingen) bleef gek genoeg uit. Ze vonden thee ook prima. Soms zijn wij als ouders banger voor het effect van sociale druk dan de kinderen zelf… De beste alternatieven voor suikerrijke pakjes zijn natuurlijk water, (lauwe) thee, melk of eventueel limonade met zoetstof (over zoetstof ga ik hier niet uitweiden…). Koop een hippe (thermos) beker, doe wat fruit in het water en hup, je kinderen zijn alweer sociaal geaccepteerd. Of start een petitie voor schoolwater. Moeders (pardon, en ook vaders natuurlijk) weer helemaal blij met een stukje geslaagde voedingsopvoeding!

Geef kinderen in de bovenbouw van de basisschool zelf meer kennis over goede voeding! In het boek ‘Etenstijd’ krijgen ze op een humoristische manier informatie over voedingsleer, wat nu wel of niet gezond is en wat ze moeten doen als ze iets niet lusten… Geschreven door Kirsten Berk (diëtist/voedingswetenschapper), dr. Bas Houweling (huisarts) en dr. Nanno Kleefstra (universitair hoofddocent). Hebben? Klik hier. De opbrengst wordt 100% gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek naar voeding en leefstijl bij kinderen.

Over Kirsten (mede-schrijver van het kinderboek “Etenstijd“)

‘Ook ik ben van huis uit diëtist en ben na de opleiding Voeding en Diëtetiek in Amsterdam een aantal jaren werkzaam geweest in het diabetesteam van het Leids Universitair Medisch Centrum. De afgelopen 10 jaar heb ik me geheel gespecialiseerd in voeding bij diabetes en werk ik in het diabetesteam van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Daarnaast ben ik jaren voorzitter geweest van stichting Diabetes and Nutrition Organization en geef ik les op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Sinds 2010 ben ik gestart met mijn onderzoek naar het effect van cognitieve gedragstherapie op het behoud van gewichtsverlies na dieet bij mensen met diabetes type 2. Ik hoop volgend jaar op dit onderwerp te promoveren aan de Erasmus Universiteit. De combinatie van werken in de zorg en het doen van onderzoek is voor mij ideaal, doordat de onderzoeksresultaten direct door kunnen werken in mijn dagelijkse werk en ik het werken met mensen zo ontzettend fijn vind!’

Bronnen

1. Lobstein T, Jackson-Leach R. Estimated burden of paediatric obesity and co-morbidities in Europe. Part 2. Numbers of children with indicators of obesity-related disease. Int J Pediatr Obes. 2006;1(1):33-41.
2. Pizzi MA, Vroman K. Childhood obesity: effects on children’s participation, mental health, and psychosocial development. Occup Ther Health Care. 2013;27(2):99-112.
3. Litwin SE. Childhood obesity and adulthood cardiovascular disease: quantifying the lifetime cumulative burden of cardiovascular risk factors. J Am Coll Cardiol. 2014;64(15):1588-90.
4. Mattes R. Fluid calories and energy balance: the good, the bad, and the uncertain. Physiol Behav. 2006;89(1):66-70.
5. de Ruyter JC, Olthof MR, Seidell JC, Katan MB. A trial of sugar-free or sugar-sweetened beverages and body weight in children. N Engl J Med. 2012;367(15):1397-406.