Smeerkaas en smeerleverworst zijn twee veel voorkomende producten die ik regelmatig terug zie in eetdagboekjes van baby’s, peuters en kleuters. Het is makkelijk smeerbaar, goed houdbaar en een variatie op zoet broodbeleg. Een ‘gezonde keuze’ volgens velen. Maar is dit wel echt zo?
Zwanger en vitamine A
In boeken en tijdschriften over zwangerschap staat vaak een waarschuwing wat betreft vitamine A *. Maar waarom is dat eigenlijk? Vitamine A is een in vet oplosbare vitamine. Teveel vitamine A kan schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Het advies voor zwangere vrouwen is daarom om niet meer dan 3000 microgram vitamine A per dag binnen te krijgen. Het gaat hier overigens alleen om vitamine A uit dierlijke producten en supplementen.
Lever(producten) bevat(ten) veel vitamine A, daarom is het beter dit tijdens de zwangerschap niet of nauwelijks te eten. Voor baby’s en jonge kinderen geldt hetzelfde advies. Maar hoe zit dat precies? En welke keuze maak je wat betreft broodbeleg (1)?
Baby’s eerste brood(beleg)
Smeerleverworst – ingrediënten
Laat ik beginnen met smeerleverworst. Veelvoorkomende ingrediënten van smeerleverworst zijn: varkenslever, varkensspek, varkenscollageen, roomboter, zout, volle melkpoeder, olie, ei, suiker, specerijen, conserveermiddelen en antioxidanten (E-nummers). Smeerleverworst (ookwel smeerworst, paté, leverpastei) is dus meestal gemaakt van varkenslever. En varkenslever is orgaanvlees.
De functie van de lever is onder andere het ontgiften (= onschadelijk maken) en afbreken van toxische stoffen. De vraag is; in hoeverre bevat smeerleverworst deze afbraakstoffen? De lever van een baby/kind functioneert nog niet optimaal en kan afvalstoffen nog niet optimaal verwerken. Daarnaast bevat lever veel vitamine A, en een hoge inname van vitamine A kan schadelijk zijn, en leiden tot verschijnselen zoals hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, vermoeidheid en afwijkingen aan ogen, huid en skelet. Wel belangrijk om hier bij te vermelden dat het gaat om vitamine A uit dierlijke producten, en dus niet om provitamine A uit groenten en fruit.
Het voedingscentrum adviseert daarom niet meer dan 2 keer per week een boterham te beleggen met smeerleverworst (tot 1 jaar), maximaal 3x per week tot 4 jaar. Vanaf 4 jaar mag het wel dagelijks (1).
Maar goed, je kindje is 6 maanden, toe aan een boterham, kan nog niet kauwen en dus lijkt iets smeerbaars een logische keus. Zou je met bovenstaande informatie dagelijks een boterham met smeerleverworst geven?
Smeerkaas – ingrediënten
Smeerkaas dan? De ingrediënten van smeerkaas zijn; kaas, water, smeltzouten (E-nummers), melkeiwit, weipoeder, melkpoeder en kleurstof. Overigens is ‘kaas’ in smeerkaas een overblijfsel van resten kaas tijdens de productie. Klein detail. Voor smeerkaas geldt een maximum van 2 boterhammen per week (ongeacht de leeftijd) in verband met de hoeveel zout in het product. Als baby’s en kinderen te veel zout binnenkrijgen, kunnen ze op latere leeftijd last krijgen van hun nieren. Daarom wordt geadviseerd om geen extra zout toe te voegen aan het eten. Om het in exacte hoeveelheden aan te geven; het advies is minder dan 1 gram zout per dag voor baby’s van 0-6 maanden en maximaal 3 gram zout voor kinderen tussen de 1-3 jaar oud (1).
Even een voorbeeld: 1 volkorenboterham – besmeerd met halvarine en smeerkaas – levert 335 mg natrium x 2,5 = 0.8 gram zout. En dat is dan maar 1 boterham. Met andere woorden, de rest van de dag ga je hoe dan ook over die 1 gram heen. Zelfs de smeerkaas ‘speciaal geschikt voor kinderen vanaf 6 maanden’ is niet geschikt: niet geven tot een leeftijd van 3 jaar. Daarna kunnen de nieren de hoeveelheid zout beter aan.
Maar wat geef je dan?
Denk eens aan de volgende opties**:
- Appelstroop
- Cottage cheese
- Geprakt ei
- Geprakt fruit (bijv. banaan of aardbei)
- Geprakte avocado
- Groentepuree (van bijvoorbeeld wortel, pompoen of doperwten)
- Honing (ná 12 maanden i.v.m. een bacterie waar honing besmet mee kan zijn, waar jonge kinderen erg ziek van kunnen worden)
- Jam
- Jonge, zachte geitenkaas
- Kwark
- Notenspread (amandelpasta, cashewpasta)
- Perenstroop
- Pindakaas
- Roomboter
- Spread van peulvruchten (hummus van kikkererwten/kidneybonen/wittebonen)
- Tahin zonder zout (sesampasta)
- Vruchtenmoes
** Let op, houd je wel aan het voedselintroductieschema om precies te zien welke producten je vanaf een bepaalde leeftijd kunt geven. Raadpleeg bijvoorbeeld www.borstvoeding.com, het boek van kinderdiëtist Stefan Kleintjes ‘eten voor de kleintjes’ of het voedingscentrum.
Wat geef jij jouw kind(eren) als broodbeleg? Heb je nog andere tips/aanvullingen, dan hoor ik het ook graag. Sharing is caring 🙂
* Vitamine A is een vetoplosbaar vitamine, van belang is voor het zicht, voor voorplanting, het afweersysteem, groei en ontwikkeling. Te veel vitamine A kan problemen veroorzaken bij het functioneren van de lever en – voor zwangere vrouwen – bij de ontwikkeling van het ongeboren kind. Daarom kunnen vrouwen die zwanger zijn lever, leverproducten en supplementen met vitamine A beter mijden.
Bronnen vitamine A: Alleen voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong bevatten vitamine A: lever en leverproducten bevatten grote hoeveelheden. Verder wordt aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten vitamine A toegevoegd. Roomboter bevat van nature vitamine A. Het lichaam kan vitamine A ook produceren uit provitamine A-carotenoïden. De belangrijkste bronnen van deze provitamines zijn donkergroene bladgroente en bepaalde geel- en oranjekleurige groente- en fruitsoorten (denk aan wortels en paprika). Ook volle zuivel en eidooier bevatten deze stoffen. (Naar een adequate inname van vitamine A, gezondheidsraad 2008)
Bronnen
- www.voedingscentrum.nl
Gewone kaas levert ook heel veel natrium, wel 148 mg per broodbeleg van 20 g (tegenover 162 mg per broodbeleg smeerkaas). En daar hoor je het Voedingscentrum niet over. Sterker nog, ze adviseren peuters/kleuters dagelijks 10 gram kaas te eten.
Daarnaast vind ik het frappant dat een kind vanaf 4 jaar wel dagelijks een broodje smeerworst mag. De ADH is voor die leeftijd voor vitamine A niet veranderd, namelijk 350 mcg per dag. Een boterham met smeerworst levert al 880 mcg vitamine A (zie Nevo)! Waarom zouden kinderen vanaf 4 jaar het dan ineens wel dagelijks mogen nemen?
Beste Laura,
Bedankt voor je reactie. Ik ben het geheel met je eens, het praktische advies is tegenstrijdig met de ADH. Daarom heb ik deze vraag neergelegd bij het Voedingscentrum. Zodra ik een antwoord heb laat ik het weten.
Groet, Barbara
Beste Laura,
Hierbij het antwoord van het Voedingscentrum zoals beloofd:
“De 350 microgram is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor vitamine A voor kinderen van 2-5 jaar. Dit is de inname die voorziet in de behoefte van bijna alle kinderen (97,5%) in deze leeftijdsgroep.
http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-a.aspx
Van vitamine A is vastgesteld dat een te hoge inname schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Daarom is er voor vitamine A ook een aanvaardbare bovengrens vastgesteld. Deze is voor de verschillende leeftijdsgroepen:
1-3 jaar 800 mcg/dag
4-6 jaar 1100 mcg/dag
7-10 jaar 1500 mcg/dag
11-14 jaar 2000 mcg/dag
15-17 jaar 2600 mcg/dag
>17 jaar 3000 mcg/dag
Bron: factsheet: Aanbevelingen voor vitamines, mineralen en spoorelementen:
http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Pers/Factsheets/Factsheet%20Aanbevelingen%20voor%20vitamines,%20mineralen%20en%20spoorelementen.pdf
Voor kinderen van 4-6 jaar is deze aanvaardbare bovengrens dus 1100 mcg/dag. Smeerleverworst bevat 5890 mcg RAE/100 g. Dus 1 boterhambelegging van 15 g levert 884 mcg RAE.”
Groet, Barbara
Hoi Barbara, goed artikel alleen vanuit het consultatie bureau wordt vanaf 6 maanden geadviseerd: ” Een boterham te besmeren met een beetje margarine. Snijd het brood in stukjes. Beleg is niet nodig maar kan wel. Smeerbaar beleg is vaak handig zoals jam, appelstroop, smeerkaas, smeerleverworst (voor kinderen tot 3 jaar niet meer dan 1-2 boterhammen met smeerleverworst per week) of vruchtenmoes. Plakjes (magere) kaas en vleeswaren kunnen ook.” (GroeiGids 0-4jaar)
Beste Kim,
Bedankt voor je reactie. Het advies van het consultatiebureau is dus vergelijkbaar met het advies van het Voedingscentrum. Fijn om te horen.
Ik zie alleen in de praktijk als diëtist dat smeerleverworst en smeerkaas vaker wordt gegeven dan geadviseerd. Vandaar dat ik hier een artikel over heb geschreven.
Groet, Barbara
Ik zou er dan wel op letten dat het suikervrije jam is en appelstroop van alleen appel en niet met bieten ivm suiker
Hoi Barbara, dank voor het uitzoeken. Het komt dus doordat de max. bovengrens voor vitamine A veranderd met de leeftijd.
Hier geef ik ze al vanaf baby alleen humus op brood afgewisseld met havermoutpap met zelfgemaakte fruit mousse erdoor. De oudsten krijgen inmiddels ook geitenkaas met honing, runderrookvlees en sandwichspread. Nieuw ontdekt is de rozr bietenhumus, heerlijk op geroosterd brood met btj rucola, kerstomaatjes en geraspte pardano kaas.
Hoi Barbara,
Allereerst goed artikel met leuke beleg-ideeën!
Het viel me op dat je onder de belegtips ook ham en kipfilet genoemd, maar volgens de NEVO-tabel bevatten deze ook hoge (ongeveer vergelijkbare) natriumwaarden:
Kipfilet (per 100g) 870 mg Natrium
Schouderham (per 100g) 1120 mg Natrium
Achterham (per 100g) 917 mg Natrium
Smeerkaas (per 100g) 1080 mg Natrium
Is er een reden waarom je deze vleeswaren toch als goed alternatief noemt?
Verder zou natriumarme smeerkaas volgens de NEVO-tabel wel een goed alternatief zijn:
Smeerkaas natriumarm (per 100g) 60 mg Natrium
(Ik ben wel benieuwd welk merk dat is, want de ‘natrium-armere’ smeerkazen zoals ik ze in de supermarkt vind (denk aan bijv. ERU Kids) bevatten wel nog steeds veel natrium..)
Hai Rachel,
Bedankt voor je reactie!
Je hebt helemaal gelijk en naar aanleiding van jouw oplettendheid schrappen we deze 2 uit het artikel.
De reden waarom ik kipfilet en ham als optie heb genoemd is omdat deze minder natrium bevatten dan de worstsoorten –die veel gegeten worden- .
Wat betreft de natriumarme smeerkaas; ik heb hem ook nog niet kunnen vinden.
De ‘kids’ variant geeft aan in natrium verlaagd te zijn, maar bevat nog steeds 750mg natrium volgens de website…
Groet, Barbara