Onlangs schreven Barbara en Everdien een blog over soja en gezondheid. Conclusie: matige sojaconsumptie past prima binnen een gezond voedingspatroon. Dat is fijn, want soja is een goede eiwitbron voor iemand die minder dierlijke eiwitten wil eten. Dat is goed voor ons milieu! Maar hoe zit het dan met het verbouwen van soja? Worden daar niet duizenden hectares aan tropisch regenwoud voor weggekapt? Eet ik milieuvriendelijker wanneer ik mijn stukje vlees vervang door tofu en mijn koemelk vervang door sojamelk?

In mijn zoektocht naar informatie over soja en duurzaamheid stuit ik op een enorme hoeveelheid aan informatie. Het gaat over ontbossing, GMO/GGO (genetisch gemodificeerd organisme), veevoer, ronde tafels, monoculturen, vereenvoudigen van het eetpatroon, enz. Waar te beginnen en hoe te bepalen of soja duurzaam is?! Ik heb geprobeerd dit zo kort en duidelijk mogelijk voor jullie op een rij te zetten. Opmerkingen en aanvullingen zijn natuurlijk heel erg welkom.

soja

Soja en het dier

Soja is toch een vleesvervanger? Wat heeft het dan met dieren te maken? Nou heel veel! Wij mensen eten soja als bron van eiwit, maar nog veel meer wordt soja gegeten door de koeien, varkens, kippen en zelfs vissen die wij dan weer eten. Soja is een belangrijk onderdeel van veevoer. Ongeveer driekwart van de sojateelt wereldwijd wordt gebruikt als veevoer (1). De mondiale vraag naar goedkope zuivel en vlees stijgt en zo ook de vraag naar soja als hoogwaardige eiwitbron voor onze dieren. Gebruik van soja als veevoer maakt de stijgende productie van dierlijke eiwitten tegen een lagere prijs mogelijk. Na China is Nederland grootste afnemer van soja. Onze supermarkten liggen vol met goedkope kiloknallers dankzij de spotgoedkope soja die we van de andere kant van de wereld halen.

Soja en het milieu

sojaSoja wordt grotendeels in drie landen op de wereld op grote schaal verbouwd: Argentinië, Brazilië en Amerika. De afgelopen decennia zijn grote gebieden van savannes, oerwoud en grasland omgevormd tot sojaplantages. Het leefgebied van dieren verdwijnt, ecosystemen worden vernield. Ontbossing is verantwoordelijk voor 20% van de broeikasgas uitstoot en heeft hiermee een gigantische impact op klimaatverandering. Bij deze intensieve sojateelt is er sprake van monocultuur – op hetzelfde stuk grond wordt steeds dezelfde soort gewas geteeld. Dit zorgt voor achteruitgang van de vruchtbaarheid van de bodem en ontregeling van het watermanagement met risico’s op droogte of overstroming tot gevolg. (2)

Soja en genetische modificatie (GMO/GM/GGO)

Genetische modificatie is een techniek om de eigenschappen van een plant, dier of micro-organisme aan te passen door een stukje DNA van het ene organisme over te brengen naar een ander organisme. Dat gebeurt door heel gericht de gewenste genen uit het DNA van het ene organisme te halen en aan het andere organisme toe te voegen.

In het dossier genetische modificatie van de Wageningen Universiteit (3) staat beschreven: ‘Aan de technologie, die het mogelijk maakt de eigenschappen van planten, dieren of micro-organismen heel gericht aan te passen, zitten geen bijzondere nadelen. Wel is het zaak dat de techniek goed gebruikt wordt. Daar zijn nationale en internationale afspraken over.’

Binnen de EU vindt nog nauwelijks teelt van genetisch gemodificeerde gewassen plaats. Daar komt naar verwachting de komende jaren verandering in. Er is wel al sprake van grootschalige invoer van genetische gemodificeerde producten zoals soja, maïs en katoen. In veevoer worden gemodificeerde gewassen al veelvuldig verwerkt. Tachtig procent van de wereldwijd geproduceerde soja – een belangrijke grondstof voor veevoer – is genetisch gemodificeerd. Als er genetisch gemodificeerde organismen gebruikt zijn in voedingsmiddelen, wordt dat vermeld op de verpakking. Bij melk, vlees en eieren van dieren die genetisch gemodificeerd veevoer hebben gegeten, hoeft dat niet op het etiket vermeld te worden.’

Roundup Ready soja is één van de bekendste en meest gebruikte vormen van genetisch gemodificeerde soja. Deze soja is resistent voor het middel Roundup en zo kan er dus volop met dit middel gespoten worden. Al het onkruid gaat dood, de soja blijft staan. Is dit nu echt wenselijk? En gezond? En duurzaam? Er zijn flink wat tegenstanders tegen genetische modificatie. Zij laten in onderzoek zien dat Roundup wel degelijk invloed heeft op onze gezondheid en het milieu (4).

soja

Soja en de industrie

Vier grote bedrijven domineren de soja-industrie; ADM, Bunge, Cargill en Louis Dreyfus (2). Deze voornamelijk Amerikaanse bedrijven verbouwen de soja en verkopen de basisproducten aan grote multinationals als Unilever, Danone en Nestlé. Nederland is de grootste importeur van soja in Europa.

Om meer verantwoorde soja te produceren is de Round Table for Responsible Soy opgericht. Het streven is om de wereldwijde productie van soja meer verantwoord te maken voor het milieu, de boer en de economie. Het is een groep van bedrijven in de soja-industrie en organisaties die de belangen van de burgers en het milieu behartigen. Vanuit Nederland werken bedrijven als Ahold, Jumbo en Unilever hieraan mee en ook Solidaridad en Natuur&Milieu. In de standaard die is opgesteld voor verantwoorde soja staan regels over oa. de behandeling van arbeiders, bewoners in de omgeving en milieu. Wat mij opvalt is dat de standaard eigenlijk niet over regels spreekt, maar over principes. En dat er wel heel veel grote bedrijven aan ‘meedoen’ die grote belangen hebben bij goedkope sojaproductie. Ook Monsanto, de leverancier van zaad voor Roundup Ready soja, zit ertussen. Is deze soja écht verantwoord….? Er zijn flink wat organisaties die hier vraagtekens bij zetten. Bijvoorbeeld Greenpeace heeft zich niet aangesloten bij de RTRS, redenen hiervoor zijn dat onderhandelingen te traag gaan en vooral dat zij het niet eens zijn met het toelaten van genetisch gemodificeerde soja. Volgens de principes van Greenpeace is dit namelijk niet verantwoord (5). Zij strijden voor het sojamoratorium, dit bestaat sinds 2006 en is een afspraak met sojahandelaren en de Braziliaanse overheid. Het onthoud handelaren ervan om soja af te nemen uit recent ontboste gebieden uit de Amazone (6).

Soja en de consument

Wij als consument zijn vaak onwetend over hoeveel soja er in ons eten verwerkt zit. Een hamburger kan bestaan uit vlees van een koe die met soja-gevoed is, gebakken in margarine met sojaolie, op een broodje met soja-additieven en met een laag mayo met sojalecithine. Soja zit in veel meer dan alleen vegetarische vleesvervangers, tofu en sojamelk! Slechts 6% van de verbouwde soja zit daadwerkelijk zichtbaar in producten als sojamelk, tofu, vleesvervangers en sojasaus (3).

Michael Pollan schrijft in zijn boek ‘Pleidooi voor echt eten’ dat 75% van de plantaardige oliën in ons voedsel uit soja afkomstig is. Dagelijkse intake is 257 kcal per persoon uit soja. De mens heeft 50-100 chemische verbindingen en elementen nodig om gezond te blijven. Moeilijk te geloven dat we alles kunnen halen uit bewerkte maïs, soja, tarwe en rijst. Sinds 1985 zijn we gemiddeld 300kcal meer gaan consumeren per dag. Een kwart hiervan is afkomstig van sojaboonolie.

soja

Soja en de bewuste consument

Duizelt het jou ook? Wat nu te kopen?! Keuze voor een bepaald product betekent zoveel meer dan alleen keuze voor een pakketje aan voedingsstoffen. Mijn advies:

  • sojaNa deze zoektocht kom ik toch weer tot eenzelfde conclusie als na eerdere blogs: eet minder vlees. Het overgrote deel van de soja wordt namelijk gebruikt als veevoer. Als je vlees eet, kies liever voor biologisch vlees. Biologische boeren kunnen ook soja als veevoer gebruiken, maar gebruiken dit veel minder. Bovendien is de soja die zij gebruiken biologisch geteeld dus geen GMO. Daarnaast zet de biologische sector ook in op meer regionaal geteeld veevoer;
  • Biologisch melkveehouder Gerard Mul van Hoeve Sonneclaer verteld mij dat zijn koeien alleen biologische voeding krijgen, maar geen biologische soja, want deze is erg duur door de geringe beschikbaarheid ervan. Zijn koeien eten naast ruwvoer (gras, hooi en maïs), lupine en raap;
  • Controleer de verpakking. Zo kun je zien of in de producten die jij gebruikt soja zit verwerkt. Het betekent niet dat je alle producten waar het in zit meteen moet verbannen. En vooral: gebruik minder pakjes en zakjes en kook vers, iets waar we bij I’m a Foodie sowieso voorstander van zijn;
  • Vraag naar de herkomst van de soja die in jouw sojamelk of vleesvervanger wordt gebruikt bij de producent. Ik deed dit alvast voor jullie bij Alpro Soja. Zij geven aan geen genetisch gemanipuleerde sojabonen te gebruiken. Tijdens het verbouwen van de soja worden wel bestrijdingsmiddelen en meststoffen gebruikt, maar ze vermelden hierbij dat dit onder strikte voorwaarden gaat. Ze schrijven de sojabonen in te kopen bij betrouwbare partners (Europa en Canada) die ook weer aan strikte eisen moeten voldoen en dat de sojabonen aan een strenge analyse worden onderworpen. Ik heb al die strikte voorwaarden niet uitgepluisd, maar niet GMO, niet uit Zuid Amerika – dus Amazone ed. klinkt in ieder geval redelijk verantwoord. Alle ingrediënten van de biologische sojamelk zijn van biologische oorsprong. Houdt er wel rekening mee dat geen toegevoegde vitamines en mineralen (calcium, B2, B12 en D2) bevatten, dit mag namelijk niet toegevoegd worden aan een biologisch product.

Soja duurzaam?

Nee, want enorme natuurgebieden worden weggevaagd zodat wij in Europa een goedkoop stukje vlees kunnen eten. Ja, als je hier rekening mee houdt door bovenstaande adviezen te volgen. Jij als consument heb echt wel invloed! Zoals ze bij YFM (red: Youth Food Movement) zeggen: vote with your fork!

Bronnen

  1. WWF. 2014. The Growth of Soy: Impacts and Solutions. WWF International, Gland, Switzerland. http://assets.wnf.nl/downloads/wwf_soy_report_feb2014.pdf?_ga=1.65413742.136043426.1414338625
  2. Soy Barometer 2014, A Research report for the Dutch Soy Coalition, Profundo Research and Advice, September 2014. http://141.105.120.208/dsc/wp-content/uploads/2014/04/Soy-Barometer2014.pdf
  3. http://www.wageningenur.nl/nl/Dossiers/dossier/Genetische-modificatie-1.htm
  4. http://www.gmwatch.org/files/GMsoy_Sust_Respons_SUMMARY_ENG_v6.pdf
  5. http://www.oneworld.nl/wereld/ronde-tafel-voor-verantwoorde-soja-meer-minder-geloofwaardig
  6. http://www.greenpeace.nl/2014/Nieuwsberichten/Bossen/Braziliaans-sojamoratorium-ook-in-2015-overeind/