Suiker, wat is dat?

“Wat een stomme titel!”, hoor ik je denken “Wie weet er nu niet wat suiker is?!” Wel, ja, de meeste mensen denken spontaan hieraan (1):

of meer bepaald: tafelsuiker. Natuurlijk weten de meesten ook wel dat er nog andere soorten suiker bestaan: kokosbloesemsuiker, rietsuiker, bruine suiker, “kinnekessuiker” of “basterdsuiker” en bloemsuiker zijn je misschien niet vreemd. Maar als ik zeg “suiker”, gewoon “suiker”, wat is dat dan? Wat zit er in dat witte poeder? Want laat ons eerlijk zijn, tafelsuiker is niet gewoon “wit poeder”, dan kan het net zo goed zout zijn. Misschien is mijn foto hierboven stiekem zout… zou je ’t merken 😉? Wat is dan precies de definitie van “suiker”?

Ik zal je het antwoord verklappen. Dít is suiker:

Figuur 1: sucrose (2)

Of nuja, toch een suiker, want ook nu zijn er meerdere soorten. Dit is ook allemaal suiker (2):

Verwarrend? Laat me dan even van bij het begin beginnen en het wordt je zó duidelijk!

Suikers, kleine ringen

Zoals een huis bestaat uit bakstenen, zo is een mens opgebouwd uit cellen. En niet enkel een mens, ook planten en dieren zijn een opeenstapeling van kleine deeltjes die we cellen noemen. Als we nog verder inzoomen, zien we dat cellen opgebouwd zijn uit moleculen en moleculen uit atomen. Water bijvoorbeeld, of H₂O, is 1 molecule. Zoals je kan lezen uit de wetenschappelijke notatie, bestaat deze molecule uit 3 atomen: 2 H-atomen (waterstof) en 1 O-atoom (zuurstof). Dit kan je ook zien in het prentje hieronder (3).

‘Suikers’ zijn dus moleculen, opgebouwd uit atomen. Ik schrijf hier expres in het meervoud, want eigenlijk is ‘suiker’ een verzamelnaam voor een 10-tal moleculen die erg op elkaar lijken. Als je ze heel erg zou uitvergroten, zou je zien dat ze allemaal een ringvorm bevatten. Je kan ze grofweg in 2 groepen verdelen: monosacchariden, met 1 ring, en disacchariden, met 2 ringen.

Dat klinkt heel verwarrend, maar je kent er al een heleboel: Van de éénringigen hebben we druivensuiker (glucose), fruitsuiker (fructose), galactose en (deoxy)ribose. Een leuk weetje: DNA bestaat uit (deoxy)ribose, dus je erfelijke informatie wordt opgeslagen met suikers (2)!

Als je twee glucoses aan elkaar ‘plakt’, krijg je een disaccharide (twee ringen aan elkaar dus): trehalose of (iso)maltose. Leuker om te weten is dat glucose + fructose beter bekend is als sucrose of… precies ja, tafelsuiker! Galactose + glucose vormt dan weer lactose, wat tegenwoordig ook steeds bekender wordt door intoleranties.

Dus, kort samengevat: Suikers zijn bepaalde moleculen die 1 ring bevatten (glucose, fructose, galactose, (deoxy)ribose) of 2 ringen door 2 van de voorgaande aan elkaar te plakken (sucrose, trehalose, lactose of (iso)maltose). Die moleculen bestaan dan weer uit atomen. Doordat die atomen en de manier waarop ze aan elkaar hangen altijd dezelfde is, besef je misschien al dat het niet uitmaakt waar die suiker vandaan komt: fructose uit fruit is precies hetzelfde als fructose uit honing.

Suikers, kleine koolhydraatjes

Als we het over suikers hebben, moeten we het even kort over koolhydraten hebben. Als je suikers aan elkaar ketent, krijg je steeds langere kettingen. Afhankelijk van de lengte en de manier waarop je ze verbindt, krijgen ze een andere naam, maar het zijn steeds koolhydraten.

Dit geldt dus ook andersom: Als je koolhydraten eet, gaat je lichaam deze afbreken (‘ontketenen’) tot suikers (zie de afbeelding hieronder (4)). Één van de bekendste koolhydraten is zetmeel. Deze stof is smaakloos, maar doordat je speeksel een deel van de ketens losknipt, komen er al ‘suikerringetjes’ vrij in je mond en proef je zoet. Als je een aardappel zou eten met droge mond, zou je dus bijna niets proeven!

Zoet-zoeter-zoetst:

Tafelsuiker, rietsuiker, honing, agavesiroop en yacon siroop

Als je het graag zoet hebt, zijn de mogelijkheden eindeloos. Maar als fructose in fruit precies hetzelfde is als fructose in honing en sucrose in geraffineerde tafelsuiker identiek aan sucrose in ongeraffineerde suiker, waarom noemt de media het éne dan gezonder dan het andere?

Wel, eerst en vooral: Ik heb niet gelogen, er is geen addertje onder het gras. Sucrose is sucrose, fructose is fructose, ongeacht de bron. Dus nee, de éne ‘suiker’ is niet gezonder dan de andere ‘suiker’. Of toch als we over dezelfde molecule spreken. Het is namelijk zo dat glucose en galactose de lievelingssuikers van ons lichaam zijn (2). Ons lichaam heeft hiervoor speciale pompen, die deze suikers veel sneller naar binnen pompen dan bijvoorbeeld fructose. Handig als je snel suikers nodig hebt (bv. tijdens het sporten). Monosacchariden worden ook sneller opgenomen dan disacchariden. Deze laatsten moeten immers nog eerst in 2 geknipt worden, zodat je 2 monosacchariden krijgt. Hier kan het overigens mislopen in lactose-intolerantie, maar dan dwalen we te ver af.

Kort samengevat: er is géén verschil tussen dezelfde molecule, ongeacht de bron, maar wel een klein verschil tussen de verschillende suikermoleculen.

Het verschil in de verschillende zoetmiddelen (tafelsuiker, bloemsuiker, honing, …) zit hem dus in de soort suikermoleculen en in de overige stoffen. In honing vind je bijvoorbeeld nog veel andere niet-suiker moleculen, terwijl tafelsuiker bijna 100% zuiver sucrose is.

Hieronder geef ik kort een overzichtje van enkele populaire zoetmakers en wat er precies inzit:

Tabel 1: *% van droge stof
Belangrijkste bronnen: Honing (5–10), Tafel- en rietsuiker (3,11), Agave siroop (12), Yacon siroop (13)

Tabel 2: *% van droge stof
Belangrijkste bronnen: Honing (5–10), Tafel- en rietsuiker (3,11), Agave siroop (12), Yacon siroop (13)

Samenvatting en reflectie

Ik ben begonnen met je te vragen wat suiker was. Dat stond al in m’n titel. Ik hoop dat je antwoord nu anders is dan dat van daarnet. Je weet nu dat “suikers” moleculen zijn met 1 of 2 ringen. Doordat deze moleculen steeds uit dezelfde atomen bestaan die steeds op dezelfde manier aan elkaar “geplakt” zijn, maakt het niet uit waar ze vandaan komen. Fructose in fruit is hetzelfde als fructose in honing en de sucrose in geraffineerde en ongeraffineerde tafelsuiker zijn identiek. Tussen de verschillende suikermoleculen is er wel een klein verschil: ons lichaam houdt het meest van glucose en galactose en neemt deze het snelste op. Suikers met twee ringen moeten eerst in 2 aparte ringen geknipt worden, voor ze opgenomen worden. Een zoetmiddel (tafelsuiker, honing,…) verschilt dus in wélke suikermoleculen ze bevat, maar voornamelijk ook in wat er nog meer inzit behalve suiker. Honing bevat bijvoorbeeld ook water en wat mineralen, terwijl tafelsuiker zo veel mogelijk sucrose is (en dus zo weinig mogelijk andere “onzuiverheden”).

Nu kan je jezelf even afvragen of het dan noodzakelijk is de tafelsuiker op je pannenkoek te vervangen door honing. Als je dit lekkerder vindt, prima! Maar indien niet… Wel, als je je mineralen en vitamines uit je zoetmiddel moet halen, vrees ik dat honing je niet gaat redden. Dan kan je die pannenkoek beter laten staan en een slaatje eten. Want, zeg nu zelf, je gebruikt geen suiker voor je vitamientjes binnen te krijgen, toch? De recommended daily intake (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid) van vitamine C is 110 mg (10,14). Je zou hiervoor 44 keer 100 gram honing moeten eten, of 4,4 kilo! Dat zijn bijna 9 potten! Toegegeven, je eet wel meer dan enkel honing, maar toch: je zoekt je vitamientjes beter ergens anders. Ik denk dat ik het toch lekker bij “kinnekessuiker” op mijn pannenkoek hou.

Voor degene die de afgelopen jaren goed hebben opgelet: dit onderwerp kwam al eens aan bod door enkele van mijn collega’s in een vierdelige blogserie. Om er dus nog meer over te lezen, kan je hier alvast starten met deel 1.

Doordenker: Kan ik overleven op sinaasappelsap?

Stomme vraag misschien, je weet best dat het antwoord ‘neen’ is. Sinaasappelsap bevat immers niet alle essentiële voedingsstoffen. Maar het duurt wel even voor je een dodelijke defficiëntie opbouwt dus… tijdelijk misschien? Een studiegenoot vroeg het me tijdens de examenperiode. Hij was vast niet de enige die tijdens de drukke blokperiode wel eens tijd bespaarde door niet te koken. En dus vroeg hij zich af of hij niet tijdelijk, twee weken maar, op sinaasappelsap kon overleven. Dat heb ik hem uiteraard afgeraden, maar ik denk dat mijn argument hem zeker ook overtuigd heeft een ander pad te kiezen: “Bas,” zei ik, “je zou sterven van uitdroging.” Dat snapte hij niet. Sinaasappelsap is toch drank?

Wel, ja, maar je zou permanent diarree hebben. En ook dat komt door suiker. Het komt namelijk door het feit dat er enkel pompen voor glucose en galactose zijn en dat ook deze beperkt zijn in snelheid. Als je heel veel suiker drinkt, kan een groot deel niet snel genoeg opgenomen worden in je lichaam. Dat blijft in je toekomstige uitwerpselen zitten en gaat water aantrekken. Zodoende…Ik vond het zo’n interessante casus dat ik hem even moest delen met jullie. Als jullie er graag meer details over horen, maak ik er een blogje van. Met leuke (maar geen vieze) prentjes 😉.

Laat het me maar weten!

Bronnen

1. Afbeelding [Internet]. Available from: pexels.com
2. Niewold T. Nutrition and Metabolism. 2018.
3. Wikipedia [Internet]. Available from: wikipedia.org
4. Dobrowolski C. Carbohydrate digestion [Internet]. 2016.
5. Imkerverenigingen N. Cursusboek Honingkunde Cursusboek Honingkunde.
6. Wageningen University. Suikerchemie [Internet]. 2017.
7. Kantor K. Ask A Scientist: Is Honey Healthier Than Sugar? Huffpost [Internet]. 2014;
8. White BJW, Doner LW. Honey Composition and Properties BEEKEEPING IN THE UNITED STATES. 1980;(335):1–12.
9. De-melo AAM, Almeida-muradian LB De, Sancho MT, Pascual-maté A, Pascual-mate A. Composition and properties of Apis mellifera honey : A review. J Apic Res [Internet]. 2018;57(1):5–37.
10. Bogdanov S, Jurendic T, Sieber R, Gallmann P, Bogdanov S, Jurendic T, et al. Honey for Nutrition and Health : A Review Honey for Nutrition and Health : A Review. 2013;5724(2008).
11. Campbell LG, Campbell LG. Sugar Beet Quality Improvement Sugar Beet Quality Improvement. 2008;(2002).
12. Willems JL, Low NH. Major Carbohydrate, Polyol, and Oligosaccharide Pro fi les of Agave Syrup. Application of this Data to Authenticity Analysis. 2012;
13. Manrique I, Párraga A, Hermann M. Yacon syrup: Principles and proccessingento. 8B ed. Lima,Peru; 2005.
14. Hogere Gezondheidsraad. Gezondheidsraad Voedingsaanbevelingen voor België – 2016 SeptemBER 2016 HGR nR . 9285 Gezondheidsraad Voedingsaanbevelingen voor België – 2016 SeptemBER 2016 HGR nR . 9285. 2016.