Ruim drie weken reisde ik door Finland naar de Noordkaap en door Noorwegen weer terug. Een schitterende reis maar een terugkerend thema: klimaatsverandering. Hoe wij omgaan met voedsel is daar mede debet aan. Vandaar dit drieluik.
Noordkaap
Op mijn reis door Finland richting het uiterste puntje van Noorwegen, de Noordkaap, overnacht ik in Rovaniemi. Het bescheiden stadje op de rand van de poolcirkel staat anno 2017 bekend als woonplaats van de kerstman maar herbergt meer, en ook nog iets belangrijkers: het Arktikum. Een museum annex onderzoekscentrum dat onder andere onderzoek doet naar de veranderingen in het Arctische gebied op allerlei vlakken. De tentoonstelling toont de dramatische impact van sociale veranderingen, industrie en klimaatsverandering op het kwetsbare ecosysteem in de poolcirkel. Wat dit te maken heeft met voedsel? Alles! En op allerlei niveaus. Ik ga er drie uitlichten. De introductie van exotische diersoorten, de impact van temperatuurstijging en de verplichte adaptatie van de inheemse volkeren.
Exotische diersoorten
Ten eerste: exotische diersoorten introduceren is nooit een goed idee. En idee zonder plan is niet meer dan dat. Denk aan de konijnen in Australië die een dramatische impact hebben gehad op het inheemse ecosysteem. In het hoge Noorden gebeurt hetzelfde. Zij het met wat minder aandacht. Maar wat te denken van de introductie van de king crab in de Baltische zee in de jaren ’60? Een delicatesse en een aanzienlijke industrie in met name Noorwegen. Maar geen dier die in dat gebied thuishoort. Niet? Nee, niet! Een dier dat er prima gedijt, dat is het probleem niet. Maar het probleem is het feit dat deze king crab intensief bevist wordt én voedsel wegkaapt voor dieren die daar wel van nature leven, met alle gevolgen van dien. Het ecosysteem wordt verstoord. Inheemse diersoorten verdwijnen langzaam en de diversiteit verdwijnt. Maar gelukkig kunnen we voorlopig gewoon die overheerlijke king crab blijven eten. Hoera.
Temperatuurstijging
Puntje twee, de temperatuurstijging, lijkt een enorme dooddoener. Ja, het wordt warmer. Ja, heel erg. Ja, het zal allemaal wel loslopen. Hoewel ons landje voor een aanzienlijk deel onder de zeespiegel ligt lijkt menigeen op de straat zich weinig zorgen te maken. Die paar graden warmer is een prettige bijkomstigheid als je vakantie in eigen land viert, nietwaar? Maar één tot twee graden wereldwijd betekent 4 tot 7 graden stijging in het Arctisch gebied. En dit is geen verandering in tientallen of honderden generaties, maar in slechts enkele. Alsof je dochter je met puppy-ogen vraagt om een ijsje, jij er één uit het vriesvak haalt, de föhn er op zet en zegt: “kijk schat, hier is je limonade”. Zo snel gaat het dus. Zo snel verliest de Noordpool zijn ijs. Zo snel gaat de zeespiegel stijgen.
Stijgende zeespiegels en warmere temperaturen op zo’n korte termijn zorgen voor uitsterven van dieren (zoals de ijsbeer) en nopen tot een zeer snelle schakeling in het verbouwen en kweken van gewassen. Zijn we hier klaar voor? Nee, zeker niet. Grillige weersomstandigheden zullen er altijd blijven maar de snelheid van de ontwikkelingen is zorgwekkend. Was voorjaar 2016 in Nederland nog dramatisch slecht en zijn er vele oogsten mislukt door extreme regenval; zomer van 2017 was zo warm dat het graan bijna een maand eerder geoogst moest worden dan gebruikelijk. Kunnen we ons in Nederland nog met hangen en wurgen aanpassen; in het Arctisch gebied zijn de extrema dus veel groter.
De boer die ik sprak in Noorwegen gaf aan nauwelijks een oogst te hebben dit jaar. Het voorjaar was extreem koud met veel sneeuw en de zomer – die net als in Nederland een prima 21 graden kan hebben – begon extreem laat. Niet normaal voor deze streek. Gevolg: de tijd tussen de vorst die uit de grond was en het moment dat het weer gaat vriezen is te kort om gewassen te verbouwen. Zijn inkomsten moeten komen van de camping. Maar door de extreme kou komen er minder toeristen en lopen ook die inkomsten averij op. Klimaatsverandering is niet alleen het thermostaatje wat meer graden aangeeft dan gebruikelijk. Klimaatsverandering zijn de extremen waarin het handhaven van de huidige ecosystemen (waarop onze voedselzekerheid is gebouwd) onmogelijk wordt.
Inheemse volkeren
En dit heeft dus ook een hele menselijke impact: het simpelweg niet meer kunnen voorzien in levensonderhoud. Het niet kunnen voorzien in eigen levensonderhoud is iets wat al langer speelt bij de oorspronkelijke inheemse volkeren in Noord-Scandinavië, de Samen (mensen met origine Lapland). Het jagen op walvissen of zeehonden kunnen en mogen zij nauwelijks nog. Tegelijkertijd noopt hen dit tot aanpassing: ze moeten leven op een westers dieet van goedkope en houdbare producten die nooit tot hun basisvoedsel behoord hebben: ontbijtgranen, zuivel, snacks, brood, pizza, chips en nog heel veel meer. De westerse leefstijl komt hun gezondheid niet ten goede. Overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten zijn geen onbekenden onder deze doelgroep.
Ons voedselsysteem is zo ontzettend kwetsbaar. Een eenvoudige reis richting Noord-Europa toont dit eens te meer aan. Waar blijft de actie? Moet ik een spandoek voor mijn auto binden? Moet ik langs de ambassades gaan? Of moet ik er op vertrouwen, dat iedereen tijdig zijn gezond verstand hervindt? Ik weet het antwoord niet. Maar wat ik wel weet: zonder de bescherming van het klimaat in het algemeen en het Arctisch gebied zal de impact op ons voedselsysteem en dus voedselzekerheid dramatisch zijn. Wie niet gelooft in klimaatsverandering én de impact die wij mensen bij elke stap en hap die wij nemen daarop hebben, heeft dit gebied nog nooit met eigen ogen aanschouwd.
Geef een reactie