Op woensdagmiddag stonden er na schooltijd regelmatig knakworstjes voor ons klaar. Op zaterdag aten we wel eens een frikadel bij een frietje. We kregen zelfs ham en boterhamworst op ons brood. Is dat voor de kinderen van de toekomst ondenkbaar? Als je de nieuwsberichten mag geloven hadden mijn ouders mij net zo goed in een bak met asbest kunnen laten spelen in plaats van in de zandbak. De knakworst en consorten worden ogenschijnlijk qua gezondheidsrisico gelijk getrokken met blootstelling aan asbest, roken en het gebruik van alcohol. Of ligt het wat genuanceerder?

Persbericht Wereldgezondheidsorganisatie WHO

Op maandag 26 oktober heeft de Wereldgezondheidsorganisatie WHO een persbericht naar buiten gebracht waarin werd medegedeeld dat de gezondheidseffecten van de consumptie van zowel rood vlees als bewerkt vlees zijn gereviewd (1). De review is uitgevoerd door wetenschappers van het IARC (International Agency for Research on Cancer). De conclusie van deze review beschrijft dat op basis van beschikbaar onderzoek rood vlees ingedeeld wordt in de categorie 2A en bewerkt vlees in de categorie 1. Onder rood vlees wordt verstaan rund, kalf, varken, lam, paard en geit. Bewerkt vlees is al het vlees dat op wat voor manier dan ook bewerkt is (gerookt, gezouten, gefermenteerd) zoals worst, ham, cornedbeef, etc (19).

Classificatie

Maar wat betekent deze classificatie van deze vleessoorten nu precies? De IRAC labelt (mogelijke) carcinogene – ofwel kankerverwekkende – stoffen volgens het volgende systeem:

vlees-kankerverwekkend

Het is belangrijk om te beseffen dat bovenstaande classificatie tot stand komt op basis van de hoeveelheid eenduidig bewijs. Dit is dus nadrukkelijk iets anders dan wat veel mensen denken, namelijk dat de indeling het risico op het ontstaan van kanker aangeeft bij blootstelling of consumptie van deze stof (2).

In het geval van het bewerkte vlees vindt de IARC dat er voldoende bewijs is om deze in te schalen in groep 1. Bewerkt vlees wordt daarmee qua bewijslast met betrekking tot zijn carcinogeniciteit naast stoffen als alcohol, benzeen (oplosmiddel in de chemische industrie), cadmium (giftig metaal) en asbest geplaatst (3). Dat klinkt nogal heftig maar het uiteindelijke risico op het ontstaan van kanker bij de consumptie van bewerkt vlees is dus niet hetzelfde risico wat je loopt bij blootstelling aan asbest (2).

Voor wat betreft rood vlees is er wel bewijs maar op dit moment (nog) onvoldoende om deze in categorie 1 te plaatsen. De bewijslast rood vlees ligt in lijn met die van bijvoorbeeld acrylamide (stof die ontstaat bij hoge verhitting van zetmeelrijke producten),  glyfosaat (bestrijdingsmiddel) en anabole steroïden (3). Ook dit klinkt nogal scary, maar bedenk weer: blootstelling geeft niet bij al deze stoffen uiteindelijk hetzelfde risico!

De effecten van de consumptie van rood vlees en bewerkt vlees

Wat maakt rood vlees en bewerkt vlees nu (mogelijk) carcinogeen? In het verslag van de IARC (4) worden een aantal stoffen genoemd. Eén van de genoemde stoffen zijn zogenaamde  N-nitroso compounds (nitrosamines of nitrosamines). Deze stoffen worden gevormd in de darm in de aanwezigheid van eiwitten en van nitriet- en nitraatrijke producten (5). Nitriet en nitraat worden toegevoegd aan onder andere bewerkt vlees zoals worstsoorten om de kleur te behouden en de smaak te versterken. Daarnaast is nitraat te vinden in groentes zoals bietjes en spinazie (6). Ook kunnen nitrosamines ontstaan door fermentatie van rood vlees in de darm (7).

Rood vlees bevat ook relatief veel heemijzer in vergelijking met ander vleessoorten (10) en met name het heem in het vlees stimuleert de productie van nitrosamines.  Het lijkt er dus op dat een combinatie van eigenschappen in rood en bewerkt vlees leiden tot het (mogelijke) carcinogene effect (4, 11). In de onderzoeken die het IARC gebruikt heeft  om het effect aan te tonen worden overigens soms overigens vrij grote hoeveelheden rood vlees gebruikt, namelijk 300 en 420 gram per dag (7,8). In vergelijk: de Nederlandse voedselconsumptiepeiling wijst  uit dat men in Nederland in de leeftijd tussen de 7 en 69 jaar gemiddeld 107 gram vlees- en vleesproducten in totaal eet (9). Dus dat is nog niet eens enkel bewerkt of rood vlees.

Naast de N-Nitroso compounds worden er ook ander stoffen uit vlees geassocieerd met het ontstaan van kanker. Het gaat dan onder meer over polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en heterocyclische aromatische amines (4, 12, 13). Deze stoffen ontstaan bij het verhitten van vlees op hoge temperaturen zoals bij het barbecueën maar kunnen ook in producten terecht komen door het roken of op een ander manier bewerken van vlees (14). De hoeveelheid van met  name PAK’s neemt toe naarmate het vlees op een hogere temperatuur bereidt wordt (15).

Het bewijs

Terug naar het bewijs. Hoe hard is dit nu precies? Er zijn diverse meta-analyses gebruikt door het IARC om uiteindelijk rood vlees en bewerkt vlees te kunnen classificeren (16,17).  Op basis van de resultaten van de meta-analyses kan inderdaad gesteld worden: er is een verband tussen consumptie van rood en bewerkt vlees en de incidentie van met name dikke darm kanker. Maar een relatie betekent niet per definitie een causaal verband. Een causaal verband betekent oorzaak (= consumptie rood vlees) leidt tot gevolg (= dikke darm kanker). Ook mensen die geen vlees eten kunnen dikke darm kanker krijgen en vice versa. Een Nederlands onderzoek uit 2015 toonde aan dat mensen die geen vlees consumeren een kleinere, maar geen significant kleinere kans hadden op het ontwikkelen van darmkanker (18). Dit resultaat suggereert dat niet alleen rood en bewerkt vlees een rol speelt in het ontstaan hiervan.

Hoeveel & wat

Van theorie naar praktijk. Hoeveel knakworstjes, plakjes salami, hotdogs en biefstukken mag je nu nog eten? Overal in het nieuws stond ineens maximaal 50 gram per dag. Dit is niet specifiek de aanbeveling van de WHO of de IARC. Dit getal komt uit één meta-analyse waarin gezegd wordt dat het risico op darmkanker met 17% toeneemt per consumptie van 100g rood vlees en met 18% per consumptie van 50g vlees (4,16). Er wordt dus door de WHO géén aanbeveling gedaan voor een maximum consumptie! En de rondwarende 50g gaat dus uitsluitend over bewerkt vlees.  Voor het beeld: 50 gram komt overeen met 2,5 knakworst; 3 plakjes salami; 2,5 plakje achterham of 3 plakjes bacon.

Conclusie

Ja, er is een verband tussen het ontstaan van darmkanker en de consumptie van bewerkt en rood vlees hoewel het nog niet helemaal duidelijk is of dit verband ook daadwerkelijk causaal is. De getallen die in de media de ronde doen zijn niet gebaseerd op wat de WHO tot nu toe naar buiten heeft gebracht. Vooralsnog is er geen reden om de knakworst en het plakje ham volledig in de ban te doen en lijkt het verstandig om de WHO richtlijn (ter preventie van kanker) uit 2003 in acht te nemen:

“Those who are not vegetarian are advised to moderate consumption of preserved meat (e.g. sausages, salami, bacon, ham)”(13).

Ben je op zoek naar een concreter advies?  Het WCRF geeft als richtlijn: Maximaal 500 gram rood vlees per week en zo min mogelijk bewerkt vlees (20).

Bronnen

  1. IARC Monographs Evaluate Consumption of Red Meat and Processed Meat. WHO press release N⁰240, 26 October 2015
  2. IARC Monographs Question and Anwers. Geraadpleegd op 27 oktober van http://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/pdf/Monographs-Q&A.pdf
  3. List of Classifications, Volume 1-114. Geraadpleegd op 27 oktober van http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/latest_classif.php
  4. Bouvard, V.E. et al. Carcenogenicity of consumption of red and processed meat. The Lancet Oncology, Published online October 26, 2015. DOI http://dx.doi.org/10.1016/S1470-2045(15)00444-1
  5. Nitraat. Geraadpleegd op 27 oktober van http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/nitraat.aspx
  6. Ingested nitrates and nitrites. IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks in humans, vol. 94: Ingested nitrates and nitrites, and cyanobacterial peptide toxins. Geraadpleegd  op 27 oktober van http://monographs.iarc.fr/ENG/Meetings/94-nitratenitrite.pdf.
  7. Le Leu, RK, Winter, JM, Christophersen, CT et al. Butyrylated starch intake can prevent red meat-induced O6-methyl-2-deoxyguanosine adducts in human rectal tissue: a randomised clinical trial. Br J Nutr. 2015; 114: 220–230
  8. Lewin, MH, Bailey, N, Bandaletova, T et al. Red meat enhances the colonic formation of the DNA adduct O6-carboxymethyl guanine: implications for colorectal cancer risk. Cancer Res. 2006; 66: 1859–1865
  9. Dutch National Food Consumption Survey 2007-2010. Diet of children and adults aged 7 to 69 years. RIVM-Rapport 350050006. Caroline TM van Rossum, Heidi P. Fransen, Janneke Verkaik-Kloosterman, Elly JM Buurma-Rethans, Marga C. Ocké. Bilthoven: RIVM 2011.
  10. Nederlandse Voedingsstoffenbestand. Geraadpleegd op 7 oktober van http://nevo-online.rivm.nl/
  11. Bastide NM, Pierre FH, Corpet DE. Heme iron from meat and risk of colorectal cancer: a meta-analysis and a review of the mechanisms involved. Cancer Prev Res (Phila). 2011 Feb; 4(2):177-84.
  12. Kushi, LH et al. American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention: Reducing the Risk of Cancer With Healthy Food Choices and Physical Activity. CA, Volume 56, p254-281, September/October 2006
  13. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic diseases. Report of the joint WHO/FAO expert consultation, 2003.
  14. PAK’s. Geraadpleegd op 27 oktober van http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/paks.aspx
  15. Alaejos, MS, Afonso, AM. Factors that affect the content of heterocyclic aromatic amines in foods. Comp Rev Food Sci Food Safe 2011; 10: 52-108
  16. Chan, DS et al. Red and processd meat and colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospective studies. PLoS One 2011; 6:e20456
  17. Aune, D et al. Red and processed meat intake and risk of colorectal adenomas: a systematic review and meta-analysis of epidemiological studies. Cancers Causes Control 2013; 24:611-27
  18. Gilsing, AM et al. Vegetarianism, low meat consumption and the risk of colorectal cancer in a population based cohort study. Sci Rep 2015 Aug 28;5:13484
  19. Q& A on the carcinogenicity of the consumption of red mead and processed meat. Geraadpleegd op 27 oktober via http://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/pdf/Monographs-Q&A_Vol114.pdf
  20. http://www.wcrf.org/int/research-we-fund/cancer-prevention-recommendations/animal-foods. Geraadpleegd op 27-10-2015