Voeding & Filosofie: Biologische voeding

‘Eerst komt het vreten, dan de moraal’

Hiermee bedoelde de duitse schrijver Bertold Brecht dat we in moeilijke tijden eerst aan onszelf denken en daarna pas aan andere dingen. Vroeger bestonden slechts een aantal basisideeën over wat mensen nodig hadden om gezond te blijven, maar verder werd er niet over ons eten nagedacht. Met een toenemende welvaart, is nu te zien dat de moraal rondom voeding aan aandacht wint. Het is heel normaal om een persoonlijke morele of idealistische waarde aan eten te hechten, en er is een toenemend debat gaande over wat nou écht ‘goed’ is. Maar wat is ‘goed’? Hiermee kan ‘gezond’ bedoeld worden, maar ook ‘diervriendelijk’, ‘milieubewust’ of ‘passend bij de religie’.

De filosofie houdt zich bezig met de betekenis en geldigheid van het denken rondom verschillende thema’s. Onderdeel hiervan is de ethiek, die zich bezighoudt met de vraag wat goed of slecht is. Deze serie heeft als doel inzicht te geven in verschillende filosofieën of opvattingen over voeding om zo een overzichtelijker debat te kunnen voeren over ‘goede voeding’. Daarnaast zal ook gereflecteerd worden op de gezondheidsaspecten vanuit wetenschappelijk perspectief. In deze reeks voeding & filosofie, volgt hier de eerste: Biologische voeding.

Actuele trends: biologische voeding

Biologisch eten wordt steeds populairder. Vroeger moest je voor biologische voeding vaak naar een speciale natuurvoedingswinkel, maar tegenwoordig neemt het assortiment in normale supermarkten explosief toe. De Monitor Duurzaam Voedsel die elk jaar wordt geschreven in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, vermeld dat in 2014 maar liefst 18% meer biologische producten werden verkocht ten opzichte van 2013. Het totale marktaandeel steeg van 6% naar 7%. De grootste stijging vond plaats in de professionele sector, zoals horeca en zorginstellingen (maar liefst 74% meer) [1].

Filosofie

De filosofie achter biologische voeding is internationaal beschreven in de volgende vier Beginselen van de Biologische Landbouw. Deze beginselen kunnen gezien worden als ethische uitgangspunten.

1. Het Beginsel van Gezondheid: de biologische landbouw wil voedsel van hoge voedingswaarde produceren, dat bijdraagt aan preventieve gezondheidszorg en welzijn. Onderdeel hiervan is het verbieden van kunstmest, pesticiden, diermedicijnen en voedseladditieven die een mogelijk gezondheidsrisico met zich meebrengen;
2. Het Beginsel van Ecologie: de landbouw moet gebaseerd zijn op levende ecologische systemen en kringlopen. Dit houdt in dat er bij het houden en voeren van dieren en planten uitgegaan wordt van hun natuurlijke plek in het ecosysteem. Bij de productie moet rekening worden gehouden met de omgeving en met efficiëntie en hergebruik van grondstoffen;
3. Het Beginsel van Billijkheid: het gaat hier om een gelijkwaardige, respectvolle en rechtvaardige houding van mensen onderling en ten opzichte van andere levende wezens. Biologische landbouw streeft ernaar alle betrokkenen in de voedselketen (denk aan boeren, vervoerders, verwerkers, handelaren, personeel) een goede levenskwaliteit te verschaffen, bij te dragen aan voedselzekerheid en een afname van armoede;
4. Het Beginsel van Zorg: de landbouw moet met voorzorg en verantwoordelijkheid worden beoefend, om het welzijn van huidige en toekomstige generaties en hun leefomgeving te beschermen [2].

De kenmerken van biologische voeding

Uit de filosofische achtergronden wordt duidelijk dat het hoofdkenmerk van biologisch voedsel is dat bij de productie zoveel mogelijk rekening gehouden wordt met de natuur, het dierenwelzijn en de gezondheid van de mens. Biologische producten zijn herkenbaar aan het EKO-keurmerk, het Europese keurmerk voor biologische producten, het Demeter keurmerk en/of de term ‘biologisch’ die volgens Europese regels beschermd is [3]. Wat betreft de productie van groente en fruit, onderscheidt biologische voeding zich van andere voeding doordat er geen gebruik wordt gemaakt van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. In plaats daarvan wordt gewone mest van dieren of compost gebruikt, en van natuurlijke vijanden zoals lieveheersbeestjes om luizen tegen te gaan. Ook wordt er niet altijd op hetzelfde stuk grond hetzelfde gewas verbouwd, dit is beter voor de vruchtbaarheid van de bodem en om plagen tegen te gaan. In de biologische veehouderij krijgen dieren meer leefruimte binnen en daarnaast de mogelijkheid om naar buiten te gaan. Ook behouden ze bijvoorbeeld hun snavel en staart, waar die in de normale veehouderij afgeknipt worden. Daarnaast worden er geen groeihormonen en antibiotica gebruikt en geen genetisch gemodificeerde gewassen [4].

De regels voor biologische voeding houden niet op bij de productie, maar gaan ook door bij de verwerking. Chemische kleur-, geur-, en smaakstoffen zijn niet toegestaan. De ingrediënten in het product moeten zoveel mogelijk biologisch zijn. Toevoeging van additieven mogen alleen, wanneer ze technologisch onmisbaar zijn voor het product. Samengestelde producten mogen maximaal 5% niet-biologische ingrediënten bevatten, en alleen als deze niet voldoende biologisch beschikbaar zijn [3].

Wetenschappelijke inzichten over gezondheid

Aangezien er bij biologische landbouw zoveel extra aandacht is voor gezondheid en minder kunstmatige toevoegingen, wordt vaak gedacht dat biologische voeding gezonder zou zijn dan niet-biologische voeding. Het Voedingscentrum geeft een mooi overzicht op haar website van punten waarop biologische voeding positief en negatief verschilt van gewone voeding. Positieve verschillen zijn er vooral op het gebied van restaanwezigheid van geneesmiddelen in dierlijke producten en van bestrijdingsmiddelen in plantaardige producten. Negatieve verschillen zijn er wat betreft de mogelijke aanwezigheid van bacteriën en parasieten in biologische dierlijke producten. Ook bevatten biologische eieren wat meer dioxine dan niet-biologische eieren. Dit heeft ermee te maken dat deze dieren meer buiten komen, waar dit soort stoffen aanwezig zijn [3].

Wetenschappelijke studies vonden tot nu toe geen aanwijzingen dat biologische voeding qua voedingswaarde anders is dan niet-biologische voeding [5] of dat er een lagere kans bestaat op het krijgen van ziektes zoals kanker [6]. Al zijn er ook studies die wel verschillen vonden [7]. Het laatste advies van de Gezondheidsraad stamt uit 2009 en zegt dat er geen wetenschappelijk bewijs is voor een positief gezondheidseffect van biologische voeding. Hierin staat echter ook dat de stand van de wetenschap hierover beperkt was ten tijde van schrijven [8]. Het bestuderen van het gezondheidseffect van biologische voeding is echter niet eenvoudig. Biologische voedingsmiddelen verschillen nogal qua voedingswaarde, afhankelijk van het seizoen, de regio van herkomst en het gebruikte gewas. Belangrijk aandachtspunt bij het interpreteren van wetenschappelijke studies naar het effect van biologische voeding op de gezondheid is dat mensen die biologisch eten vaak ook op andere punten een gezonder leven leiden (bijvoorbeeld vaker sporten en niet roken).

Conclusie

Biologische voeding kenmerkt zich erdoor dat er bij het productieproces meer aandacht is voor de natuur, het dierenwelzijn en de gezondheid van de mens. Veel mensen denken dat biologische voeding gezonder is dan niet-biologische. Er is op het moment helaas geen recent advies rondom de gezondheidseffecten van biologische voeding ten opzichte van niet-biologische om na te gaan of dit waar zou kunnen zijn. Een vergelijking van recente wetenschappelijke inzichten is daarom wenselijk. De huidige status-quo is dat je voor een gezondheidseffect alleen niet biologisch hoeft te gaan eten, aangezien de voedingswaarde gelijk is aan niet-biologische producten. Wel is duidelijk dat biologische producten meer rekening houden voor de dieren in de veehouderij, het milieu en vaak voor de menselijke omstandigheden in de productieketen.

Bronnen

1. Monitor Duurzaam Voedsel. Geraadpleegd: oktober 2015.
2. Bionext. Geraadpleegd: oktober 2015.
3. Voedingscentrum. Geraadpleegd: oktober 2015.
4. Bionext. Geraadpleegd: oktober 2015.
5. Crystal Smith-Spangler, MD, MS et al. Are organic foods safer or healthier than conventional alternatives? A systematic review. Ann Intern Med 2012;157:348-366
6. Bradbury, KE et al. Organic food consumption and the incidence of cancer in a large prospective study of women in the UK. British Journal of Cancer. 2014.
7. Baránski et al. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses. Britisch Journal of Nutrition. 2014.
8. Gezondheidsraad. Geraadpleegd: oktober 2015.

Foto’s onder CreativeCommons licentie