‘Eerst komt het vreten, dan de moraal’
Hiermee bedoelde de duitse schrijver Bertold Brecht dat we in moeilijke tijden eerst aan onszelf denken en daarna pas kritisch nadenken over ons gedrag. Vroeger bestonden een aantal basisideeën over wat mensen nodig hadden om gezond te blijven, maar verder was eten vooral een pragmatische aangelegenheid. Met een toenemende welvaart, is nu te zien dat de moraal rondom voeding aan aandacht wint. Het is heel normaal om een persoonlijke morele of idealistische waarde aan eten te hechten, en er is een toenemend debat gaande over wat nou écht ‘goed’ is. Maar wat is nou eigenlijk ‘goede voeding’? In de reeks voeding & filosofie, volgt hier nummer drie: Veganisme.

Geschiedenis van het veganisme

Het zat er al even aan te komen, maar het veganisme begint eindelijk aan zijn opmars in Nederland. Sinds het ontstaan van de jaarlijkse veganchallenge [1], waarin deelnemers een maand lang proberen geen dierlijke producten te eten, hebben velen al eens gemerkt hoe lastig dat kan zijn. Dierlijke producten zijn vaak ongemerkt in veel producten verwerkt, bijvoorbeeld ei in koekjes, gelatine in snoep, toetjes en taart of melk in sauzen. In veel restaurants is het erg lastig een gerecht te bestellen zonder dierlijke producten, vooral als je geen zin hebt in salade met friet. Inmiddels groeien de veganistische initiatieven echter als paddenstoelen uit de grond in de grotere steden. Zo is er de veganistische supermarkt Veganz, een initiatief uit Duitsland, die inmiddels ook producten verkoopt in Nederlandse supermarkten [2] en is in Groningen de eerste veganistische Nederlandse supermarkt geopend [3]. Wat zorgt voor deze opmars en waarom zou je eigenlijk veganistisch eten?

Wat zijn de kernpunten in het veganisme?

De eerste veganisten die zich verenigden als een groep deden dat al rond 1945 in Engeland. De oprichter was een dierenrechtenactivist. Streng veganisten zijn zodoende niet alleen tegen het eten van vlees, maar gebruiken dieren ook niet voor andere doeleinden, zoals het gebruik van leer, wol of proefdieren voor de ontwikkeling van medicijnen [4].

De filosofie van het veganisme is eigenlijk heel eenvoudig: het niet meer willen bijdragen aan het gebruik of het doden van dieren voor menselijke doeleinden. De exacte redenen hiervoor kunnen per persoon verschillend zijn, maar zijn meestal gerelateerd aan een of meer van de volgende vijf zaken [4,5]:

  • Dierenwelzijn: natuurlijk de meest voor de hand liggende reden om geen dierlijke producten te gebruiken.
  • Zorg voor de medemens: meer dan 70% van de wereldwijde landbouwgrond wordt gebruikt voor veeteelt. Om 1 kilo vlees te produceren zijn meerdere kilo´s plantaardig voedsel nodig. Het is dus efficiënter om direct plantaardig voedsel te produceren en zo het wereldvoedselprobleem op te lossen [5,6].
  • Natuur en milieu: bijna 20% van de uitstoot van broeikasgassen (o.a. methaan en CO2) wordt veroorzaakt door de veehouderij, welke ook bijdraagt aan de verontreiniging van bodem, lucht en water en tot vermindering van de biodiversiteit. Door geen vlees te eten, draag je dus bij aan een gezondere leefomgeving [5,6].
  • Gezondheid: een plantaardig voedingspatroon wordt als beter voor je gezondheid gezien. Op de wetenschappelijke achtergronden wordt hieronder ingegaan.
  • Levensvisie: soms is de keuze om geen dierlijke producten te gebruiken ook van religieuze aard, het gaat daarbij vaak om waarden van barmhartigheid en compassie [5].

Voeding & Filosofie

Wetenschappelijke inzichten

In een vorige blog heb ik al eens gereflecteerd op de wetenschappelijke achtergronden van een plantaardig voedingspatroon, waarin beschreven is dat het vervangen van dierlijke voedingsmiddelen door plantaardige voedingsmiddelen een gunstig effect heeft op de gezondheidswaarde van het voedingspatroon [9}. Ook de Gezondheidsraad meldt dat een plantaardig voedingspatroon goed is voor je gezondheid. De consumptie van rood en bewerkt vlees is gelinkt aan een hogere kans op chronische ziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten, terwijl een ruime inname van groenten en fruit juist gelinkt is aan een langere kans daarop [8].

Daarbij moet ook gezegd worden dat bij een volledig plantaardige voeding aandacht nodig is voor de inname van bepaalde voedingsstoffen, zoals ijzer, zink en vitamine B1, die bijvoorbeeld voorkomen in volkoren granen, zaden en peulvruchten [9] of de visvetzuren EPA en DHA. De opname van bepaalde voedingsstoffen kun je vergroten door ze slim te combineren met voeding die andere voedingsstoffen bevatten. Zo verhoogt vitamine C de opname van ijzer. Er is één vitamine die je als veganist altijd moet supplementen, en dat is vitamine B12, aangezien deze alleen in dierlijke producten aanwezig is [7]. Ook vitamine D is belangrijk voor veganisten. Je lichaam maakt onder invloed van zonlicht zelf voldoende vitamine D aan, maar in tijden waarin we weinig buiten komen, zoals in de winter, hebben we vitamine D uit onze voeding nodig. Dit komt echter met name in dierlijke voedingsmiddelen voor. Speciale sojamargarine of plantaardige melk zijn vaak verrijkt met vitamine D uit gist. Een supplement is in sommige gevallen ook aan te raden, vooral voor mensen met een donkere huidskleur, zwangeren, ouderen en kinderen [10].

Als veganist is het verder belangrijk te letten op je eiwitconsumptie. Veganisten hebben namelijk een 25% hogere eiwitbehoefte, doordat de aminozuursamenstelling van plantaardige eiwitten anders is dan die van dierlijke eiwitten. Om dus eiwitten voor ons lichaam aan te maken, hebben we meer plantaardige eiwitten nodig om de juiste samenstelling te kunnen maken (11). Het helpt als je plantaardige eiwitbronnen afwisselt, zoals peulvruchten, noten, zaden, granen en rijst.

Conclusie

Er zijn veel verschillende manieren om gezond te eten, het veganisme is daar één van. Al met al kan vastgesteld worden dat een veganistisch eetpatroon goed is voor onszelf en voor onze leefwereld, en dat het volwaardig kan zijn mits er voldoende aandacht voor bepaalde voedingsstoffen is. Als je twijfelt of je voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt, kun je professioneel advies zoeken, bijvoorbeeld van een diëtist, om te zorgen dat je in jouw persoonlijke situatie geen tekorten krijgt.

Bronnen

  1. veganchallenge.nl
  2. veganz.deveganz.de/de/
  3. vegansuper.nl
  4. vegansociety.com/go-vegan/definition-veganism
  5. veganisme.org
  6. Hallström, E., Carlsson-Kanyama, , & Börjesson, P. (2015). Environmental impact of dietary change: a systematic review. Journal of Cleaner Production, 91, 1–11.
  7. stichtingb12tekort.nl
  8. Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. 2015/24. ISBN 978-94-6281-089-1
  9. iamafoodie.nl/plantaardig-dieet-is-beter-voor-mens-en-milieu/
  10. Thomas, Bishop. 2007. The Manual of Dietetic Practice. Fourth edition. Paragraph 3.11. Vegetarianism and veganism.
  11. voedingscentrum.nl