Wie heeft de uitzending van Een Vandaag van 25 maart gezien (1)? Ik wel. En dit is een beetje hoe het ging bij mij. Het item startte in. Ik liep naar mijn TV. Mijn mond viel open. Ik greep naar mijn hoofd. Ik viel achterover op de bank. En heb toen ongeveer 23 keer “neeeeeej, hou op!” geschreeuwd naar mijn TV (sorry, buren) en heb toen een half uur op de bank gelegen met  een deken over mijn hoofd. Toen ging het wel weer een beetje, thanks for asking. Er was namelijk een item over voeding en virusinfecties. Dit was natuurlijk niet heel toevallig getimed in tijden van het rondwarende COVID-19 virus. Het was een verkapte manier om het eten van rundvlees, volle zuivel en groene groente te relateren aan een lager risico op het oplopen van het virus. Ik snap het ergens ook wel. Als TV maker moet je ergens nieuwe – al dan niet kloppende – informatie vandaan toveren. Ik bedoel, hoe lang kun je een hemelsnaam een live blog blijven volhouden? Maar desondanks zou een enigszins kritische houding wel verwacht mogen worden in tijden waarin nepnieuws zich als onkruid verspreidt over allerhande (social) media kanalen. In mijn vorige blog besprak ik de (on)zin van het gebruik van megadoseringen antioxidanten; en waarom dat je immuunsysteem geen ‘boost’ kan geven.  In dit blog ga ik uitleggen waarom dit item aan elke mogelijke kant uit zijn context is getrokken; en waarom je door het gaan eten van roomboter en rundvlees geen kleiner risico hebt om besmet te raken met het COVID-19 virus.

Rundvlees, volle zuivel en groene groenten, dus..?

Nou… even terug naar het item van Een Vandaag. In een kleine vijf minuten tellend item kwam onder meer promovendus Ellen van der Gaag aan het woord. In haar onderzoek beschrijft zij dat ‘kwakkelkinderen’ die hun eetpatroon aanpassen weliswaar nog steeds het zelfde aantal periodes met infecties doormaken, maar dat de duur van die periodes bekort kan worden door het 3x per week eten van rundvlees, het gebruik van roomboter op het brood, het gebruik van volle melkproducten en het 5x per week eten van groene groentes.  Kwakkelkinderen (leuk woord voor scrabble, zeker in thuiswerktijden) worden in deze context omschreven als kinderen die regelmatig terugkerende ‘upper respiratatory tract infections’, kortweg URTI’s, hebben. Te denken valt aan hoesten, verkoudheid en oorontsteking (2). De uitkomsten van het onderzoek waren significant. Dus de kinderen in de onderzoeksgroep die dus aten volgens de interventie hadden een duidelijk voordeel ten opzichte van de kinderen die dat niet deden – lees: geen voedingsadvies hadden gekregen. Klinkt reuze-interessant, maar nu terug naar waar het mis gaat in de conclusies in het Een Vandaag item. Want daar wordt een directe link gelegd met het onderzoek en de kans op, dan wel het beloop van, een besmetting met het COVID-19 virus. We starten hiervoor een gloednieuwe alinea met -sorry- heel veel bullets.

Hier gaat het dus mis…

  • Kinderen zijn geen mini-me’s. Ofwel, het immuunsysteem van kinderen is nog in ontwikkeling (4). Dat de uitkomsten van het onderzoek één op één over te zetten zijn op een volwassen populatie is onwaarschijnlijk. Laat staan dat de uitkomsten van het onderzoek klinisch relevant zijn in het voorkomen van besmetting met het COVID-19 virus. Het RIVM heeft geconstateerd dat kinderen zeer beperkt vatbaar zijn voor besmetting en geen voorname besmettingsbron vormen (3).De link tussen het onderzoek en de huidige COVID-19 crisis gaat volgens mij dus hier al mank. Maar lees rustig verder als je nog niet overtuigd bent.
  • De kinderen die betrokken zijn geweest bij het aangehaalde onderzoek waren niet gezond. Anders zou er geen sprake zijn van een relatief hoge frequentie van terugkerende infecties. Er worden geen uitspraken gedaan over de oorzaken. Voeding? Genetische aanleg? Beperkte duur van borstvoeding? Het is bijvoorbeeld bekent dat de duur van het geven van borstvoeding bijdraagt aan het ontwikkelen van het immuunsysteem (7, 8). In dit onderzoek kregen alle 118 geselecteerde kinderen kennelijk borstvoeding van de duur van ‘slechts’ een maand. Waarom dit voorbeeld? Om aan te tonen dat wanneer de oorzaak van een (verhoogde vatbaarheid op) een infectie onbekend is, het onmogelijk is om generieke uitspraken te doen. Kortom, een 2-jarig kind met een verhoogde kans op infectie x (door wat voor oorzaak dan ook) die groene groentes gaat eten (omdat hij dat voorheen al sowieso niet deed) en daardoor minder infectiedagen doormaakt je niet kunt vergelijken met een (gezond) volwassen persoon die geïnfecteerd raakt met het COVID-19 virus. Omdat er geen klinische verbanden zijn. Dus er kan zonder oorzaak geen relatie worden gelegd tussen de uitkomsten van het onderzoek en het risico op een COVID-19 besmetting; noch het eventuele beloop ervan bij kinderen, volwassenen en ouderen.
  • Het onderzoek dat wordt aangehaald in het item omvat 118 kinderen die zijn verdeeld over 2 groepen: interventie groep en controle groep (2). Dat is op zich redelijk gangbaar. Een beperking is dat er geen cross-over heeft plaatsgevonden. Een cross-over betekent dat je allebei de onderzoeksgroepen om de beurt dezelfde behandeling geeft. Dus dat elk individu zowel de placebo behandeling krijgt als de interventie. Waarom is dit relevant? Omdat je daarmee aan kunt tonen dat de uitkomsten van het onderzoek (potentieel) niet op 100% toeval berusten (6). Dit is vooral bij kleine onderzoeksgroepen (zoals deze) relevant. Hoe groter de onderzoeksgroep, hoe kleiner de kans dat de verschillen tussen de groepen – mits er een goede randomisatie is – op toeval berusten. In dit geval maken de kleine groepen het bewijs wel erg dun. Dan terugkomend op het vorige puntje: dat er dus al helemaal geen generieke uitspraken kunnen worden gedaan over het risico op infecties in het algemeen.
  • Het onderzoek dat wordt aangehaald combineert verschillende voedingsmiddelen in één interventie (2,5). Zou het kunnen zijn dat als kinderen alleen groene groenten gaan eten dit een zelfde effect zou hebben ten opzichte van groene groenten, rundvlees en volle zuivel te combineren? Helaas wordt daar geen uitspraak over gedaan omdat er wordt geconstateerd dat de mechanismen onbekend zijn. Dus er kan al helemaal geen conclusie getrokken worden of gezonde kinderen, volwassenen of ouderen baat zouden hebben bij een verhoogde consumptie van één of meer van deze voedingsmiddelen.
  • Er zijn in de uitzending ineens hele vage, ad random quotes gedaan door iemand die er toch verstand van zou moeten hebben, namelijk hoogleraar Huub Savelkoul. De quote ”… light producten, allemaal gezoet, kunstmatig gezoet, enorme inname van suiker, met allerlei problemen, diabetes, obesitas, noem maar op, dus de vetten komen nu een beetje uit het verdomhoekje, de verzadigde vetten zijn niet goed, maar de onverzadigde vetten heb je nodig, er is geen energiebron die zo dicht is, je haalt 4x zoveel energie uit vet dan uit eiwit”.. heb ik 3 keer terug geluisterd. Hierom. Ten eerste zijn er light producten en light producten. Niet alle light producten bevatten zoetstoffen, niet alle light producten bevatten suiker. Er zijn specifieke regels voor light producten. Afhankelijk van het type product mag het een ‘light’ claim dragen (9,10). Ten tweede wordt er vermeld dat verzadigde vetten een negatief effect hebben op de gezondheid maar dat in volledig discrepantie is met het aangehaalde onderzoek. Immers, volle zuivel en rundvlees bevatten juist verzadigde vetten. Verwarrend hoor. Daarnaast heb ik toch in mijn schoolboeken staan dat vetten 9 kcal per gram bevatten en eiwitten 4 kcal per gram (11). Ik hoop dan ook maar dat dit een heel slecht geciteerde en geknipte quote was.
  • Er zijn ook nog wat uitspraken gedaan over het cholesterolgehalte van de interventie groep, wat niet hoger werd wanneer de kinderen meer zuivel en rundvlees gaan eten. Ten opzichte van wát is niet gepubliceerd. Als ik meer groene groentes, meer zuivel maar minder McDonalds ga eten verwacht ik niet echt een stijging, nee. Nog los van het feit of dit relevant is voor het voorkomen van infecties in volwassenen en kinderen.
  • De suggestie wordt gewekt dat de kinderen in de controlegroep – die geen voedingsadvies kregen – de Richtlijnen Goede Voeding zouden volgen. Het percentage  van mensen en van kinderen wat de Richtlijnen Goede Voeding volgt is best wel heel erg klein (12). De kans is dus best wel groot dat die groep dus helemaal niet zo gezond at; en de conclusie  niet getrokken kan worden dat een eetpatroon met 5x per week groene groentes, 3x per week rundvlees en dagelijks volle zuivel superieur is ten opzichte van de Richtlijnen Goede Voeding. Overigens laat het duidelijk zijn dat de Richtlijnen Goede Voeding zijn opgesteld voor gezonde personen en kinderen (13).
  • Ben jij ook een beetje klaar met de bullets? Ik ook. Je mag meteen door naar de conclusie.

Conclusie

De enige conclusie die ik kan formuleren is dat we met zijn allen gewoon een beetje gezond verstand moeten gebruiken. Rundvlees? Met mate. Niet heel goed voor de planeet; wel bijvoorbeeld rijk aan ijzer en zink. Voedingsstoffen die nuttig zijn voor het functioneren van het immuunsysteem, maar beslist niet op zichzelf werken (14, 15). Volle zuivel en roomboter tegen virusinfecties? Give me the proof. Een directe relatie tussen deze producten valt niet te leggen op basis van de in het item aangehaalde onderzoek. Wellicht nuttig vanwege de hoge energetische waarde voor mensen met een risico op ondervoeding maar vooralsnog geen basisadvies. Groene groentes? Altijd goed. Wordt een konijn. Beat Bugs Bunny.  Rijk aan vitamine C, wat wellicht de duur op een verkoudheid kan voorkomen; maar beslist geen redmiddel is om een COVID-19 infectie te voorkomen (16). COVID-19 is geen verkoudheid, is geen griep light, is geen item om aan te grijpen om niet onderbouwde voedingsadviezen te geven. Of zoals Jaap Seidell zondag in het Parool schreef: “een goed werkend immuunsysteem krijg je niet door midden in een epidemie je leef- en eetgewoonten tijdelijk drastisch te gaan veranderen. Quick fixes bestaan hier niet voor. Goede weerstand bouw je het beste op door, liefst al vanaf de vroege jeugd, structureel gezond te leven en te eten” (17). Amen.

Bronnen

  1. Gafke, P. (25-03-2017). Een vandaag. Rundvlees, groene groente, roomboter en volle melk helpen kinderen in de strijd tegen virussen. Avro-Tros. Hilversum, Nederland. NPO1. Geraadpleegd op 31-3
  2. Gaag van der, E., Brandsema, R., Nobbenhuis, R., Palen van der, J. and Hummel, T. (2020). Influence of Dietary Advice Including Green Vegetables, Beef, and Whole Dairy Products on Recurrent Upper Respiratory Tract Infections in Children: A Randomized Controlled Trial. Nutrients. 2020 Jan 20;12(1)
  3. Vragen en antwoorden nieuw coronavirus (COVID-19). Geraadpleegd op 31-3
  4. Mahan, L.K. and Raymond, J.L. (2017). Krause’s Food and the nutrition care process. 14th edition. H16 (p 300-311). St. Louis: Elsevier. ISBN 9780323340755
  5. Gaag van der E. and Forbes, K (2014). The Immunomodulating Effect of a Diet Consisting of Green Vegetables, Beef, Whole Milk and Full-Fat Butter for Children with Non-Specific Elevated IgE. Int J Vitam Nutr Res. 2014;84(5-6):310-9
  6. Neelemaat, F. (2016). Kritisch redeneren binnen de diëtetiek. Sjeep. Druk 1 H1 (p 7-63) ISBN 9789082288667
  7. Le Doaare, k., Holder, B., Basset, A. and Pannaraj, P.S. (2018). Mother’s Milk: A Purposeful Contribution to the Development of the Infant Microbiota and Immunity. Front Immunol. 2018 Feb 28;9:361. doi: 10.3389/fimmu.2018.00361. eCollection 2018.
  8. Borstvoeding geven. Geraadpleegd op 31-3
  9. Voedingsclaims. Geraadpleegd op 31-3
  10. Nutrition claims. Geraadpleegd op 31-3
  11. Whitney, E. et al ((2015). Understanding Nutrition. Cengage Learning, 14th edition. ISBN 9781285874340
  12. Van Rossem, C.T.M. et al (2016). The diet of the Dutch Results of the first two years of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. RIVM.
  13. (2015). Richtlijnen Gezonde Voeding.
  14. Dayong, W., Lewis, E.D. and Nikbin Meydani. (2018). Nutritional Modulation of Immune Function: Analysis of Evidence, Mechanisms, and Clinical Relevance
  15. Sapkota, M. and Knoell, D.L. (2018). Essential Role of Zinc and Zinc Transporters in Myeloid Cell Function and Host Defense against Infection. J Immunol Res. 2018 Oct 17;2018:4315140
  16. Hemila, H. and Chalker, E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst. Rev. 2013, 1, CD000980
  17. Halberstadt, J. en Seidell, J. (29-03-2020). Overlevend begint bij gezonder eten en leven. Het Parool. Geraadpleegd op 31-3