Weet je het nog? Dat je je mootje zalm niet op een bedje van spinazie mocht eten, en de restjes niet mocht opwarmen? Door het recent ingetrokken advies van het Voedingscentrum is die tijd is gelukkig voorbij. Maar waarom was het advies er eigenlijk?

Een decennium lang verboden spinazie

In 2004 bleek uit onderzoek van TNO dat je lichaam nitrosamines aan kan maken als je vis eet in combinatie met nitraathoudend voedsel zoals spinazie. Nitrosamines zijn stoffen die door de International Agency for Research on Cancer als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ zijn benoemd. Dat klinkt natuurlijk niet zo heel erg fijn. Vandaar dat het Voedingscentrum destijds meteen een advies uitbracht om die combinatie met mate te eten en restjes spinazie niet opnieuw op te warmen.

nitraat

Nitraat: Katan wist het allang

Martijn Katan (Emeritus Professor Voeding) waarschuwde echter in 2008 al over dit advies in zijn column voor de Volkskrant: “Nitriet kan in de reageerbuis samen met stoffen uit vis nitrosamine vormen, en nitrosamine veroorzaakt kanker bij ratten. Maar ja, als we alles door zouden voeren wat er in ratten wordt gevonden, dan kunnen we inmiddels wel ophouden met het eten van alles.”

Hij vond het advies van het Voedingscentrum niet goed onderbouwd en zei toen al dat het ingetrokken moest worden. Ik kan me wel voorstellen dat het Voedingscentrum actie onderneemt en snel een advies de deur uit doet. Stel je voor dat jij net uit twee betrouwbare? bronnen hebt vernomen dat er een kans is dat er door veel spinazie te eten je risico op kanker hoger wordt? Dan denk je nog wel twee keer na! Zelfs al is het risico ‘waarschijnlijk’, dan zou ik nog voor mezelf waarschijnlijk ook besluiten om het minder te gaan eten.

Wetenschap is nooit “af”

Het Voedingscentrum heeft een belangrijke taak: het informeren van het Nederlandse volk over gezonde voeding, gebaseerd op wetenschappelijke onderzoeken. Maar het is ook een erg moeilijke taak. De wetenschap is namelijk nooit “af”, terwijl het Voedingscentrum na nieuwe onderzoeken wel steeds moet inschatten of het belangrijk genoeg is voor een campagne of advies. Zelf zeggen ze het volgende over deze “nitraat-gate”:

“Als we niet kunnen uitsluiten of een verdacht stofje in ons eten een gezondheidsrisico vormt, dan kiezen we voor de veiligheid van ons eten. We hanteren dan een beperkend advies. Voor het Voedingscentrum staat de veiligheid van ons eten altijd voorop. Op het moment dat bewezen is dat het onterecht is, trekken we de adviezen weer in, zoals nu het geval is met onze nitraatadviezen.”

Eigenlijk is dit een mooi voorbeeld van hoe wetenschap werkt: na nieuw onderzoek krijgen we een nieuw beeld van de werkelijkheid, en totdat het weerlegd is in verder onderzoek houden we dat beeld aan.

Enge chemische stofjes versus enge soep

Waarom onthouden we met z’n allen wel het nitraatadvies, maar vergeten we voor het gemak dat het Voedingscentrum ook een sterk advies heeft tegen het eten van teveel zout? Er ontstond bijna paniek over het eten van teveel nitraat, maar kijkt niemand ervan op dat we 25% (vrouwen) of 65% (mannen) meer zout binnenkrijgen dan goed voor ons is? Van het eten van teveel zout weten we namelijk zeker (door vele betrouwbare studies die gedaan zijn in mensen) dat het gerelateerd is aan onder andere hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en nierziekten. De hoeveelheid bewijs is namelijk veel groter dan het bewijs voor het nitraatverhaal.

Ondertussen werd ik er de afgelopen jaren op aangesproken wanneer ik mijn spinazie in de magnetron stopte, maar ik heb nog nooit iemand “Nee!” horen zeggen wanneer ik vroeg of iemand mij het zout kon aangeven. En dat terwijl spinazie een van de meest gezonde groenten is en regelmatig vis eten het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk kan verlagen. “Toevoegingen”, “nitrosamine”, en “kankerverwekkend” klinken blijkbaar een stuk erger dan een hoge bloeddruk door die cup-a-soup.

Nitraat

“Nieuwe” wetenschap lijkt interessanter

Ik denk dat we ons meer zorgen maakten over nitraat-gate dan over zout omdat we nog nooit eerder hebben nagedacht over nitraat, en de boodschap nieuw is. We verwachten niet dat twee gezonde producten samen slecht kunnen zijn voor de gezondheid. Dat vinden wij (en de media) interessant.

De headline “Nitrosamines uit vis en spinazie veroorzaken kanker” onthoud je wellicht beter dan “Zoute soep verhoogt bloeddruk”. Die eerste headline geeft ons weer een leuk weetje voor tijdens de lunch, terwijl mensen je echt niet leuk vinden wanneer je een discussie begint over te zoute boterhammen. Dat weten we immers allang, en is daarom een stuk minder interessant.

Blij met een actief Voedingscentrum

Wees maar blij dat het Voedingscentrum snel reageert op nieuw wetenschappelijk onderzoek, en zich (als een van de weinigen) dagelijks zorgen maakt over jouw gezondheid. Alleen hadden ze van mij wel iets eerder naar de goed onderbouwde column van Martijn Katan mogen luisteren waarin hij het volgende opmerkte:

“Mensen met veel nitraat en nitriet in hun speeksel blijken juist minder kans op darmkanker te hebben in plaats van meer. Dat komt doordat groenten onze grootste bron van nitraat zijn, en mensen die veel groenten eten krijgen minder kanker. Of dat aan de groenten ligt of aan andere gezonde gewoonten is de vraag, maar nitraat eten gaat in elk geval niet gepaard met kanker.”

Gelukkig kunnen we nu na 10 jaar weer zonder schuldgevoel genieten van dat gezonde bord vol makreel en spinazie. Heb je teveel gemaakt? Dan zet je het morgen gewoon in de magnetron, net zo gezond!

Bronnen

  1. http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Pers/Factsheets/Factsheet-nitraat-nitriet-advisering-2014.pdf
  2. http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/hart-en-vaatziekten.aspx
  3. http://www.voedingscentrum.nl/nl/pers/standpunten/kanker-door-eten-van-vlees-.aspx
  4. Martijn Katan, De Volkskrant, katern Hart en Ziel, 16 februari 2008
  5. Vermeer IT, van Maanen JM. Nitrate exposureand the endogenous formation of carcinogenic nitrosamines in humans. Rev Environ Health. 2001 Apr-Jun;16(2):105-16. (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11512627)