“Geef je weerstand een boost tegen het corona virus!” kopte een schreeuwerige aanhef in mijn mailbox. Wat ik dan moest doen? Een veel te duur potje multivitamine kopen “met vitamine C, een griepkiller!” Bleef het maar bij dit ene mailtje. Ineens poppen er overal artikelen en social media berichten op die je voedings- en suppletie adviezen geven over hoe je je immuunsysteem een boost geeft. De ene smoothie geeft nóg meer een boost dan het andere pilletje. Megadoseringen vitamine C? Doen! Of het nu gebaseerd is op anekdotisch onderzoek of niet. Doen! Van dit soort nonsens wordt ik dus helemaal knettergek. Dat commerciële partijen levensmiddelen, smoothiepakketten of voedingssupplementen durven aan te bieden onder het verkapte mom dat je dan een COVID-19 besmetting kan voorkomen is treurig. Maar dat ook mensen die beslist beter zouden moeten weten pseudowetenschappelijke adviezen geven is gewoon kwalijk. Want daardoor wordt het nóg moeilijker voor de consument om de zin van de onzin te kunnen onderscheiden. Daarom hier de basics van het immuunsysteem en de rol van voeding en voedingsstoffen in het functioneren van het immuun systeem.

Coronavirussen en COVID-19 in het kort

Over het virus en de groep virussen (coronavirussen) waartoe het COVID-19 virus behoort is waarschijnlijk al meer over geschreven dan over griep. Aangezien ik geen viroloog ben en ook niet  wil pretenderen tot de groep deskundigen te horen die zich bezig houdt met hoe het virus zich gedraagt en verspreidt, ga ik in deze uit van de informatie die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) verspreiden. Dat zouden meer mensen moeten doen, maar dat terzijde. Het COVID-19 virus is een virus dat gelieerd is aan het ‘klassieke’ griepvirus en kan leiden tot enigszins vergelijkbare symptomen zoals hoesten, koorts, niezen en luchtwegklachten.  De symptomen, duur en ernst van de klachten verschillen van persoon tot persoon. In ernstige gevallen kan het leiden tot longontsteking, ernstige ademhalingsklachten en mogelijk overlijden. De verspreiding gaat via lichaamsvocht zoals niezen, hoesten of direct handcontact in combinatie met aanraking van de luchtwegen. Ook is duidelijk dat het COVID-19 virus overdraagbaar is van dier  op mens, net als bijvoorbeeld het SARS virus, bekend van de uitbraak in met name Azië in 2003 (1,2).

Waarom worden zoveel mensen ziek van het virus?

Voor de reden waarom mensen ziek worden van het COVID-19 virus gaan we terug naar de basis. Ofwel, hoe werkt het afweer- dan wel immuunsysteem. Het lichaam kent een specifiek en aspecifiek afweersysteem. Het aspecifieke afweersysteem is onafhankelijk van het ‘gevaar’. Het heeft een uitwendig deel (eerste barrière) en een inwendig deel (tweede barrière). Bij het uitwendige deel kun je denken aan de  huid, het maagsap en de slijmvliezen. Deze vormen een  barrière tegen de grote boze buitenwereld. Ofwel, ze proberen te voorkomen dat ziekteverwekkers überhaupt het lichaam kunnen binnendringen.  Het aspecifieke afweersysteem heeft ook een inwendig deel. Er zijn bijvoorbeeld cellen die voor lokale ontstekingsreacties kunnen zorgen; andere type cellen eten als het ware de ziekteverwerkers op en weer andere vernietigen de opgegeten ziekteverwekkers. Het aspecifieke betekent eigenlijk dat alles wordt vernietigd wat als een bedreiging wordt gezien. Het is niet selectief en er wordt geen geheugen opgebouwd. Handig: ja. Nadeel: de capaciteit is beperkt. Het specifieke afweersysteem (derde barrière) kan wél een geheugen opbouwen door het gebruik van geheugencellen. Na bijvoorbeeld een infectie met een virus worden geheugencellen geproduceerd. Wanneer jij als persoon dan opnieuw wordt blootgesteld aan datzelfde virus, zullen die geheugencellen ervoor kunnen zorgen dat dit virus snel en efficiënt kan worden opgeruimd door een hoge productie van antistoffen in één keer. Hier is het hele principe van immuniteit en vaccinaties op gebaseerd. Bij een vaccinatie krijgt iemand een verzwakte vorm of een deel van de ziekteverwekker toegediend waardoor geheugencellen worden gevormd en er bij een volgende (echte) blootstelling snel voldoende antistoffen beschikbaar zijn. Je wordt dan niet ziek of je hebt mildere symptomen (5,6). Aangezien het COVID-19 virus ‘nieuw’ is, heeft nog niemand enige immuniteit opgebouwd tegen deze aandoening. Dat is ook een van de redenen waarom het virus zo snel kan verspreiden (1,2).

Welke rol speelt voeding in het immuunsysteem?

Het immuunsysteem staat niet op zich; en is complex. Er zijn voedingsstoffen nodig om het immuunsysteem optimaal te laten functioneren. Eigenlijk speelt elke essentiële voedingsstof ergens een rol in het functioneren van het immuunsysteem. Of het nu gaat om de integriteit van de huid, het functioneren van de cellen van het immuunsysteem, de activatie en activiteit van enzymen en co-enzymen die een rol spelen in de reactie tegen ziekteverwekkers, of de productie van antistoffen. Het gaat de vitamines A, D, E en C tot de mineralen zink, selenium en ijzer (7). Maar eigenlijk kun je gewoon niet zeggen dat voedingsstof X je immuunsysteem een boost geeft. Sterker nog, dat is kant-en-klare onzin. Als je nu naar de lokale drogist rent voor een potje met megadoseringen vitamine C of D – wat gezien de lege schappen bij mijn drogist best wel veel mensen gedaan hebben – ga je aan drie belangrijke dingen voorbij:

  1. dat het functioneren van het immuunsysteem niet afhangt van 1 of 2 voedingsstoffen;
  2. dat een hoge(re) dosis niet per definitie betekent dat je immuunsysteem beter gaat functioneren. Nee, echt niet. Vergelijk het met een auto.  Wanneer de tank van je auto 40 liter is en je probeert er 45 liter in te gooien gaat je auto niet sneller rijden. Zo ook werkt het lichaam. Je lichaam doet niets met doseringen boven de benodigde hoeveelheid;
  3. dat het optimaliseren van de voedingsstoffen die nodig zijn om je immuunsysteem te laten functioneren leidt tot immuniteit. Immuniteit bouw je op door blootstelling aan de ziekteverwekker en niet door het slikken van vitamine C. Of vitamine D. Of iets anders.

Kan ik dan helemaal niets doen qua voeding om niet ziek te worden?

Tot op zekere hoogte. Je kunt minimaal 250g groente per dag eten. 2 stuks fruit. Volkorenproducten. Klinkt niet heel sexy natuurlijk. Gewoon gezond eten. Maar eigenlijk weten we al heel lang dat een gezond eetpatroon zorgt voor de inname van voldoende voedingsstoffen en óók die voedingsstoffen die nodig zijn om je immuunsysteem te laten functioneren (8,9). Wat overigens niet betekent dat je niet ziek kan worden (lees hiervoor de volgende alinea’s) maar dat je het risico op, dan wel het beloop van wellicht iets kan beïnvloeden. Laten we vitamine C als voorbeeld nemen, omdat die veel genoemd wordt in meer of mindere betrouwbare berichtgevingen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) van vitamine C is 75mg per dag voor volwassen (10). Met die hoeveelheid krijg je voldoende vitamine C binnen voor het optimaal functioneren van het lichaam. Ja maar, stel dat ik nu gewoon meer nodig heb? Dat zou in theorie kunnen, maar die kans is klein. Voedingsaanbevelingen komen niet zomaar tot stand. Er wordt een gemiddelde behoefte bepaald: de hoeveelheid van een voedingsstof – in dit geval vitamine C- die de behoefte dekt van 50% van de bevolking. Vervolgens ligt de aanbeveling op 2 maal de standaarddeviatie. Voor de niet statistische: 2 maal de standaarddeviatie betekent dat de aanbeveling voldoende dan wel ruim voldoende is voor 97,5% van de bevolking (11). Er is dus een zeer kleine kans dat je behoort tot de selecte groep die niet voldoende heeft aan 75mg vitamine C. Als je een klein sinaasappeltje eet van 120g zit je al boven de 60mg vitamine C (12). De kans dat je onvoldoende vitamine C binnen krijgt via je voeding is bij een normaal gezond eetpatroon dus vrij klein. Sterker nog, je zal er boven zitten. Een enigszins ander verhaal is het als het gaat om vitamine D. Aangezien we deze vitamine weinig binnen krijgen via de voeding en vooral afhankelijk zijn van voldoende zonkracht is er in de winter een risico op een tekort (7). Toch is het ook hier niet verstandig om blind te varen op de zelf benoemde deskundigen op social media. Laat eerst gewoon je bloedwaarde bepalen; en volg als risicogroep voor een vitamine D tekort de suppletieadviezen op (13).

Ja maar op internet…

Jaja, ik ken het fenomeen internet. Ik weet ook wat daar gebeurt. Ik ga aan de hand van twee voorbeelden uitlichten waarom ‘het internet’ niet zo heel betrouwbaar is als bron. Voorbeeld 1. Ik zag laatst een retweet van een retweet van een retweet voorbijkomen waarin werd opgeroepen tot het nemen van mega, nee, giga, doseringen vitamine C. Liefst intraveneus (via een infuus, dus) want dat zou zo’n goed effect geven op het beloop van de effecten als gevolg van besmetting met het COVID-19 virus. Zie de afbeelding voor de retweet. Ik heb heel erg mijn best gedaan om de bronnen van dit bericht te achterhalen, ook vanuit wetenschappelijke context, maar tevergeefs. Kortom: áls dit al ‘echte’ berichten zijn, áls dit al door goed uitgevoerde onderzoeken uitkomsten zijn, dan moet er bewijs zijn. Dat is er niet. Niet in de literatuur. En bovendien worden namen misbruikt; zoals (gelukkig) ook al is opgepikt door sommige journalisten (14). De ellende is: verspreiden via social media gaat veel sneller dan via de betrouwbare kanalen. Voorbeeld 2. In een recente review wordt het gebruik van diverse voedingsstoffen in relatie tot het functioneren van het immuunsysteem besproken. Normaal houd ik erg van reviews want overzicht van beschikbare wetenschappelijke literatuur, maar deze heeft een kanttekening. Niet zozeer qua inhoud. Daarin wordt duidelijk aangegeven wat de beperkingen zijn van de studies die al dan geen relaties aantonen met een specifieke voedingsstof en het functioneren van het immuunsysteem. En daar kan ik helemaal inkomen. Vaak zijn het kleine onderzoeksgroepen, is er sprake van een deficiëntie (dus ja, als je dit opheft valt een effect te verwachten), van hele specifieke doelgroep en valt aan het onderzoeksprotocol vaak wel wat aan te merken. De conclusie luidt echter dat supplementen mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan het optimaal functioneren van het immuunsysteem (15). Huh? Ja, huh. Als we even scrollen naar de sectie ‘conflicts of interest’ zien we dat 2 auteurs werken voor multinational Bayer en dat de derde daarvoor betaald wordt. Niet toevallig produceert Bayer ook (multi)vitamines. Kijk. En daarom werken er dus dag en nacht deskundigen aan het interpreteren van goede, wetenschappelijk onderbouwde informatie en het verstrekken ervan. Zodat alle roeptoeters op internet een beetje ingedamd kunnen worden.

RIVM

rivm adviezen

Tot slot..kan ik het virus trouwens krijgen via voeding?

Het is onwaarschijnlijk dat het virus zich verspreidt via de voeding. De European Food and Safety Autority (EFSA) gaf recent in een statement aan dat er geen cases bekent zijn waarin iemand via de voeding besmet is geraakt met het virus (3). Dat voeding geen factor is in het verspreiden van het virus is logisch gezien het feit dat een virus zich reproduceert in de cellen van levende dragers (5). Je kunt je wel voorstellen dat het mogelijk is het virus over te dragen van voedselbereider op voedselconsument. Na één nies is het virus natuurlijk niet direct dood. Via de voedsel kan het virus wel overgedragen worden, net zoals dat kan via ander objecten die je met je handen aanraakt zoals je sleutelbos en mobiele telefoon (4). Maar dat is te voorkomen door de gangbare hygiëne maatregelen in acht te nemen: je handen wassen voordat je voedsel bereidt en eet en niet hoesten en proesten boven je bord eten (of dat van een ander). Beide zijn trouwens niet per se gerelateerd aan COVID-19. Samengevat: nee, het virus verspreidt zich niet via de voeding en ja, voedsel zou in het geval van slechte hygiëne wel een bron van overdracht kunnen zijn al zijn er nog geen cases van bekend.

Overall conclusie en leerpunten

  • Laat je primair voorzien van informatie over het virus en de te nemen maatregelen door jou als individu door (inter)nationale instanties;
  • Eet gezond, beweeg waar mogelijk en neem voldoende rust. Deze drie-eenheid is goed voor je gezondheid en voor je weerstand;
  • Negeer niet te achterhalen of wetenschappelijk onderbouwde (social) media berichten. Als het te simpel is om waar te zijn, is het dat ook.
  • Je kunt niets eten om ‘immuun’ te worden. Als iets of iemand anders dat beweert of suggereert is dat een aantoonbare leugen.
  • Voorkom dat je besmet wordt of andere (kwetsbare) mensen besmet. Zie puntje 1.
  • Door middel van voeding wordt de COVID-19 infectie niet verspreid. Het zou een overdraagbare bron kunnen zijn, maar die kans is vrij klein mits hygiëne maatregelen worden getroffen.  

Bronnen

  1. WHO (2020). Coronavirus
  2. RIVM (2020). Informatie over COVID-19. Geraadpleegd van https://www.rivm.nl/coronavirus/covid-19/vragen-antwoorden#Hoe snel kun je genezen na een besmetting?
  3. EFSA (2020). Corona virus: no evidence food is a source or transmission route
  4. Bundesinstitut für Risicobewertung (2020). Can the new type of coronavirus be transmitted via food and objects?
  5. Leppard, K., Dimmock, N. and Andrew, E.  (2007). Introduction to Modern Virology. Blackwell Publishing Limited. P4.
  6. Bastiaansen, C.A., Jochems, A.A.F, and Tervoort, M.J. (2007). Fysiologie en anatomie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, H3.
  7. Thompson, J., Manore, M. and Vaughan, L. (2020). The science of nutrition (5th edition). New York: Pearson, H10, H12.
  8. Voedingscentrum (2020). Hoe zorg je voor een goede weerstand?
  9. Gezondheidsraad (2015). Richtlijnen Gezonde Voeding. Geraadpleegd van https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2015/11/04/richtlijnen-goede-voeding-2015
  10. Voedingscentrum (2020). Vitamine C.
  11. Stegeman, N. (2013). Voeding bij gezondheid en ziekte. Groningen: Noordhoff uitgevers, H4.
  12. Nevo online (2020) Sinaasappel.
  13. Voedingscentrum (2012). Voedingsnormen en suppletieadviezen vitamine D.
  14. Sharma, R. (6 maart, 2020). Coronavirus misinformation is growing increasingly bizarre, and increasingly dangerous.
  15. Gombart, A.F., Pierre, A. and Maggini, S. Review of Micronutrients and the Immune System–Working in Harmony to Reduce the Risk of Infection. Nutrients. 2020 Jan 16;12(1)